Θάνος Δημόπουλος
Πρύτανης ΕΚΠΑ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΚΟΣΜΑΣ ΖΑΚΥΝΘΙΝΟΣ
« Οι βιοεπιστήμες αποτελούν σήμερα έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους. Η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα προόδου και βρίσκεται μέσα στην καρδιά των εξελίξεων, συμμετέχοντας ενεργά στην βασική, την μεταφραστική και στην κλινική έρευνα, όχι μόνο στον καρκίνο αλλά και σε άλλα πεδία» όπως επισημαίνει στο The Doctor, ο κ. Θάνος Δημόπουλος, υπογραμμίζοντας πως «Όλα αυτά γίνονται με πραγματικά πενιχρή χρηματοδότηση, αλλά με την αυταπάρνηση, το μεράκι και την αφοσίωση πολλών επιστημόνων ».
Κύριε Δημόπουλε, τι αφορά η πρόσφατη έγκριση χρηματοδότησης για την ερευνητική πρόταση ELMUMY του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στο πολλαπλούν μυέλωμα;
Πρόκειται για τη χρηματοδότηση από την ΕΕ, στο πλαίσιο του αναπτυξιακού προγράμματος HORIZON, ενός μεγάλου ερευνητικού έργου που αφορά στην κατανόηση των μηχανισμών της εξέλιξης του πολλαπλού μυελώματος. Η ΕΕ μέσω του προγράμματος HORIZON-MISS-2021-CANCER επιδιώκει να βελτιώσει την πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες και σε γνώση που μπορούν να βοηθήσουν στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου και στην χρήση σε μεγάλη κλίμακα μεθόδων που θα έχουν σαν αποτέλεσμα την ακριβή και αξιόπιστη προσυμπτωματική διάγνωση και την βελτίωση της πρόγνωση των ασθενών με καρκίνο.
Το πρόγραμμα ELMUMY έχει σκοπό την κατανόηση των μηχανισμών της εξέλιξης του πολλαπλού μυελώματος από το πρώιμο στάδιο της σχετικά «αθώας» μονοκλωνικής γαμμαπάθειας μέχρι την συμπτωματική νόσο που χρειάζεται άμεση θεραπεία. Στόχος είναι να γίνουν κατανοητές οι μοριακές βλάβες που οδηγούν στην νόσο και να αναπτυχθούν οι μέθοδοι εκείνες που θα επιτρέπουν γίνεται έγκαιρα η διάγνωση των ασθενών που εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν συμπτωματικό πολλαπλούν μυέλωμα, δηλαδή νόσο που προκαλεί σοβαρές επιπλοκές και χρειάζεται άμεση θεραπεία.
Περίπου 5% των ατόμων ηλικίας άνω των 40 εμφανίζουν μονοκλωνική γαμμαπάθεια, που είναι ο «πρόδρομος» του πολλαπλού μυελώματος, οι περισσότεροι όμως δεν θα αναπτύξουν μυέλωμα. Ο βασικός στόχος είναι να αναγνωρίζονται έγκαιρα οι ασθενείς αυτοί, κυρίως μεταξύ των ατόμων που έχουν μια κατά τα άλλα ασυμπτωματική γαμμαπάθεια.
Ποιες οι προσδοκίες της πολυεθνικής κοινοπραξίας 13 συμμετεχόντων οργανισμών και πότε αναμένονται τα πρώτα αποτελέσματα από τη διερεύνηση των μοριακών μηχανισμών που εμπλέκονται στην παθογένεια και εξέλιξη της νόσου;
Μέσω της διεπιστημονικής προσέγγισης που φέρνει σε επαφή και στενή συνεργασία κλινικούς γιατρούς και ερευνητές, στόχος είναι η ενσωμάτωση επιδημιολογικών, κλινικών και πειραματικών δεδομένων προκειμένου να δημιουργηθεί ένα μοριακό μοντέλο κυτταρικών διεργασιών που σχετίζονται με την έναρξη της ενεργού νόσου, του συμπτωματικού μυελώματος, και την ανταπόκριση στη θεραπεία. Η πολύσυστηματική και διεπιστημονική αυτή προσέγγιση θα οδηγήσει στην αναγνώριση μοριακών χαρακτηριστικών της νόσου που θα επιτρέψουν την βελτίωση της διαχείρισης ασθενών με μυέλωμα και τελικά την εξατομικευμένη διάγνωση, την πρόληψη αλλά και νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις. Το συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα έχει διάρκεια 4 χρόνια, μετά το πέρας των οποίων θα ανακοινωθούν τα αποτελέσματα. Όμως έχουν προηγηθεί δεκαετίες ερευνητικών προσπαθειών των συμμετεχόντων κέντρων στο πεδίο του μυελώματος και την μοριακής βιολογίας, ώστε να είναι εφικτό να ολοκληρωθεί μια τέτοια προσπάθεια σαν το πρόγραμμα ELMUMY. Τα κέντρα που συμμετέχουν έχουν πολύ μεγάλη και μακρά εμπειρία, είναι κορυφαία στην Ευρώπη στον τομέα τους και το ΕΚΠΑ είναι τόσο ο συντονιστής όσο και το ακαδημαϊκό ίδρυμα που θα αναπτύξει την κύρια ερευνητική δραστηριότητα με την συμμετοχή δεκάδων επιστημόνων και μονάδων του με ιδιαίτερη και παγκόσμια αναγνωρισμένη εξειδίκευση.
Το τελευταίο διάστημα διανύουμε μία νέα εποχή ως προς την ανάπτυξη των βιοεπιστημών. Ωστόσο, θεωρείται πως είναι και αντίστοιχη η κατάσταση στην Ελλάδα; Έχουν γίνει βήματα προόδου;
Οι βιοεπιστήμες αποτελούν σήμερα έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους. Η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα προόδου και βρίσκεται μέσα στην καρδιά των εξελίξεων, συμμετέχοντας ενεργά στην βασική, την μεταφραστική και στην κλινική έρευνα, όχι μόνο στον καρκίνο αλλά και σε άλλα πεδία. Όλα αυτά γίνονται με πραγματικά πενιχρή χρηματοδότηση, αλλά με την αυταπάρνηση, το μεράκι και την αφοσίωση πολλών επιστημόνων. Ενδεικτικός είναι ο αριθμός των σχετικών επιστημονικών δημοσιεύσεων από την Ελλάδα, που αναλογεί και ξεπερνά αυτές πολύ μεγαλύτερων ευρωπαϊκών χωρών. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικές επενδύσεις σε τεχνολογικό εξοπλισμό ενώ ειδικά το ΕΚΠΑ έχει εφαρμόσει και υλοποιήσει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες που έχουν ανοίξει πραγματικά νέες δυνατότητες και ορίζοντες. Επιπλέον, η εξωστρέφεια και οι διεθνείς συνεργασίες του ΕΚΠΑ, η συμμετοχή του σε Ευρωπαϊκά προγράμματα και άλλες πολυεθνικές συνεργασίες έχουν αυξήσει το διεθνές κύρος του Πανεπιστημίου μας, και φυσικά έχουν αποδώσει σημαντικούς πόρους, που στηρίζουν το ερευνητικό μας πρόγραμμα.
Τα αποτελέσματα των νέων θεραπειών είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρα στην περίπτωση του πολλαπλούν μυελώματος. Σε ποιες θεραπείες έχουν πρόσβαση οι Έλληνες ασθενείς;
Οι Έλληνες ασθενείς με πολλαπλούν μυέλωμα έχουν πρόσβαση σε όλες τις διαθέσιμες θεραπείες που έχουν εγκριθεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουν πολύ καλύτερη πρόσβαση από ασθενείς με μυέλωμα σε άλλες πολύ μεγαλύτερες και πλουσιότερες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία η Γαλλία κ.α. Επιπλέον, ειδικά στο πολλαπλούν μυέλωμα, υπάρχουν στην Ελλάδα πολλές κλινικές μελέτες που δίνουν στους ασθενείς με μυέλωμα την ευκαιρία να έχουν πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες. Για παράδειγμα υπάρχουν πολλές κλινικές μελέτες όπου οι ασθενείς μας με μυέλωμα μπορούν να λάβουν καινοτόμες ανοσοθεραπείες, όπως αμφι-ειδικά αντισώματα, κυτταρικές θεραπείες, κ.α.
Όσον αφορά το μέτωπο το κορωνοϊού, προβλέπεται να έχουμε εκ νέου έναν ακόμη δύσκολο χειμώνα, μετά και τη διαρκή εμφάνιση νέων μεταλλάξεων;
Η μέχρι τώρα πορεία της πανδημίας έχει δείξει ότι ο ιός συνεχώς μεταλλάσσεται και τα νεότερα στελέχη του μπορούν σε σημαντικό βαθμό να διαφύγουν της ανοσίας που προσφέρουν τα εμβόλια και τα μονοκλωνικά αντισώματα. Όμως, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού έχει πλέον εκτεθεί με διάφορους τρόπους στον ιό, επειδή εμβολιάστηκε ή νόσησε ή και τα δύο, η πιθανότητα να προκαλέσει σοβαρή νόσο μειώνεται με εξαίρεση την περίπτωση των ανοσοκατασταλμένων ασθενών. Πιθανότατα το χειμώνα θα έχουμε περισσότερα κρούσματα και σε κάποιο βαθμό το σύστημα υγείας θα δοκιμαστεί εκ νέου, ίσως όχι σε τέτοιο βαθμό όσο τα προηγούμενα δυο χρόνια, αρκετά όμως για να δημιουργηθούν ορισμένες δυσλειτουργίες. Η τήρηση στοιχειωδών μέτρων προφύλαξης θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά τις μολύνσεις και την σοβαρότητα των λοιμώξεων και να επιτρέψει να διατηρήσουμε την κανονικότητα στις δραστηριότητες μας.
Πόσο πιθανό είναι ένα επόμενο κύμα επανανόσης Covid-19 και τι προβλέπεται να συμβεί με τα εμβόλια; Η επιστήμη θα «τρέχει» διαρκώς πίσω από τις υποπαραλλαγες του κορωνοϊού;
Η επαναλοίμωξη και εκ νέου νόσηση με νέες παραλλαγές του ιού είναι πολύ πιθανό σενάριο. Είναι όμως ένα σενάριο το οποίο συμβαίνει κάθε χρόνο με πολλούς άλλους αναπνευστικούς ιούς, π.χ της γρίπης. Τα εμβόλια δεν μπορούν να κατασκευαστούν ώστε να προβλέψουν ποιες θα είναι οι νέες παραλλαγές, οπότε κατά καιρούς θα χρειάζεται να γίνεται μια επικαιροποίηση τους, όχι όμως για την κάθε μικρή υπο-παραλλαγή, καθώς υπάρχει και σημαντικός βαθμός διασταυρούμενης ανοσίας.
Τα εμβόλια mRNA, που όλοι γνωρίσαμε μέσα από την Covid 19, κατά πόσο αποτελούν μια αισιόδοξη αχτίδα για τη θεραπεία του καρκίνου; Πότε αναμένονται τα πρώτα αποτελέσματα και σε ποιες κατηγορίες;
Τα εμβόλια μπορούν να αποτελέσουν ένα όπλο για την αντιμετώπιση ορισμένων μορφών καρκίνου, σε συγκεκριμένα στάδια της νόσου. Τα εμβόλια mRNA, αποτελούν μια τεχνολογία που επιτρέπει την παραγωγή εμβολίων αποτελεσματικών και ασφαλών, και σχετικά «εξατομικευμένων». Σε καρκίνους που χαρακτηρίζονται από την παραγωγή νέων αντιγόνων που το ανοσοποιητικό μπορεί να τα αναγνωρίζει θα δώσουν μια νέα δυναμική, πιθανά και σε συνδυασμό με ανοσοθεραπείες. Τέτοιοι καρκίνοι είναι το μελάνωμα, ορισμένοι καρκίνοι του πνεύμονα, των γεννητικών οργάνων, του στομάχου, του οισοφάγου, του εντέρου, του ορθού κ.α.
Όμως, η χρήση των εμβολίων mRNA βρίσκεται ακόμα σε στάδιο κλινικής έρευνας και δεν νομίζω ότι πολύ σύντομα είναι εφικτό να έχουμε μια εφαρμογή τους στην καθημερινή κλινική πράξη.
