› Κωνσταντίνος Καρύδης
Παιδίατρος – Λοιμωξιολόγος
Πρόσφατα κυκλοφόρησε και στη χώρα μας ένα νέο πρωτεϊνικό εμβόλιο που ονομάζεται Trumenba (Pfizer) και έχει άδεια/ ένδειξη του ΕΟΦ για την πρόληψη της μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου από την οροομάδα Β. Το Trumenba κυκλοφορεί ήδη στις Η.Π.Α, τον Καναδά, την Αυστραλία και σε άλλες 15 Ευρωπαϊκές Χώρες.
Το Trumenba μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε άτομα 10 ετών και μεγαλύτερα, μια ομάδα που έχει αυξημένο κίνδυνο για το νόσημα. Ενώ για άλλες οροομάδες μηνιγγιτιδόκοκκου (C,A,W135,Y) είχαν κατασκευασθεί επιτυχημένα εμβόλια εδώ και χρόνια, για την Β όμως, δεν είχε κατορθωθεί μέχρι πρότινος να έχουμε τέτοια εμβόλια.
Μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος οροομάδας Β
Η μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος οροομάδας Β, παρότι δεν είναι τόσο συχνή, είναι απρόβλεπτη. Μπορεί να εξελιχθεί ταχύτατα, ενώ υπάρχει σημαντικός κίνδυνος να οδηγήσει σε θάνατο ή μακροχρόνια αναπηρία, γεγονός που αποδεικνύει τη σπουδαιότητα του εμβολιασμού, ως μέτρου πρόληψης.
Η συγκεκριμένη νόσος οφείλεται στον μηνιγγιτιδόκοκκο Β, ένα βακτήριο το οποίο εισέρχεται στον οργανισμό διαμέσου του ανώτερου αναπνευστικού και μπορεί ξαφνικά να προκαλέσει μηνιγγίτιδα ή σηψαιμία.
Τα πρώιμα συμπτώματα της νόσου ενδέχεται να παρερμηνευτούν εύκολα ως συμπτώματα γρίπης. Αυτό είναι σημαντικό να μη γίνει, γιατί η μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο εντός 24 ωρών. Από αυτούς που επιβιώνουν, ένας στους πέντε εμφανίζει σημαντικές σωματικές και νοητικές αναπηρίες, όπως νευρολογικά προβλήματα, απώλεια ακοής ακόμη μπορεί να οδηγηθεί και σε ακρωτηριασμό. Στη χώρα μας τα περισσότερα κρούσματα συμβαίνουν σε βρέφη και μικρά παιδιά κάτω των τεσσάρων ετών, αλλά μεγάλος αριθμός κρουσμάτων (περίπου 1 στα 3) αφορά εφήβους και νεαρούς ενήλικες, ηλικίας 10 – 24 ετών. Η συχνότερη οροομάδα είναι η οροομάδα Β (πάνω από 70% των κρουσμάτων).
Γιατί οι έφηβοι κινδυνεύουν από το νόσημα;
Συνήθεις καθημερινές συμπεριφορές των εφήβων οδηγούν σε αυξημένο κίνδυνο για τη μετάδοση του μηνιγγιτιδόκοκκου Β, αλλά και των άλλων μηνιγγιτιδόκοκκων. Οι συμπεριφορές που αυξάνουν τον κίνδυνο περιλαμβάνουν τις ομαδικές συνθήκες διαβίωσης, το φιλί, το συγχρωτισμό και τη χρήση κοινών αντικειμένων εστίασης. Τα επιστημονικά δεδομένα επιβεβαιώνουν αυτό τον κίνδυνο. Μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Lancet δείχνει ότι η φορεία έχει αρχίσει να αυξάνεται μετά την ηλικία των 10 ετών με αποτέλεσμα στην ηλικία των 19 ετών, το ένα από τα 4 άτομα να είναι φορέας του βακτηρίου.
Ειδικότερα για τους εφήβους, πέρα των παραπάνω επιπλοκών και της αυξημένης θνητότητας, το νόσημα μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την καθημερινότητά τους. Πρόσφατη μελέτη σε αυτή την ηλικία έδειξε πώς φαινομενικά υγιείς έφηβοι που επιβίωσαν από το νόσημα παρουσίαζαν μεγαλύτερα ποσοστά κόπωσης, είχαν χειρότερη ποιότητα ζωής και κατώτερες επιδόσεις στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο σε σχέση με τους συνομήλικούς τους.
Για τους παραπάνω λόγους, πολλά είναι πλέον και τα πανεπιστήμια (κυρίως σε Αγγλία και Η.Π.Α) που έχουν εισαγάγει τον εμβολιασμό έναντι του μηνιγγιτιδόκοκκου ως υποχρεωτικό μέτρο πρόληψης.
Το Trumenba
Η ανάπτυξη ενός εμβολίου έναντι της οροομάδας Β, με δυνατότητα παγκόσμιας κάλυψης, δεν ήταν μέχρι πρόσφατα τεχνικά εφικτή, λόγω της πολυπλοκότητας της συγκεκριμένης οροομάδας. Το νέο εμβόλιο, λοιπόν, είναι το αποτέλεσμα επένδυσης στην καινοτομία και τις νέες τεχνολογίες.
Το Trumenba είναι ένα πρωτεϊνικό εμβόλιο το οποίο κατασκευάζεται με την τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA.
Η επιλογή του αντιγόνου έγινε με βάση τα παρακάτω κριτήρια:
α) διαχρονική έκφρασή του στην πλειονότητα των στελεχών του μηνιγγιτιδόκοκκου Β,
β) ικανότητα επαγωγής βακτηριοκτόνων αντισωμάτων και
γ) τον γνωστό μηχανισμό δράσης.
Με βάση τα παραπάνω κριτήρια το αντιγόνο στο οποίο βασίστηκε το εμβόλιο είναι η πρωτεΐνη fHbp.
Το Trumenba είναι το μόνο εμβόλιο που καλύπτει και τις δυο υποοικογένειες της fHbp Α και Β. Το γονίδιο της fHbp υπάρχει στο 99% των στελεχών του μηνιγγιτιδόκοκκου και εκφράζεται στην επιφάνεια του 96% των στελεχών. Επιπρόσθετα, το αντιγόνο έχει υποστεί λιπιδίωση για την αύξηση της ανοσογονικότητας. Η πρωτεΐνη fHbp είναι μια σημαντική πρωτεΐνη για την επιβίωση του μηνιγγιτιδόκοκκου στο αίμα και την πρόκληση νόσου. Συγκεκριμένα, η πρωτεΐνη αυτή δεσμεύει τον παράγοντα H, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η ενεργοποίηση του συμπληρώματος και o μικροοργανισμός επιβιώνει. Μετά τον εμβολιασμό παράγονται αντισώματα που δεσμεύονται από την fHbp, αντί του παράγοντα H, και έτσι το συμπλήρωμα ενεργοποιείται για την θανάτωση του μηνιγγιτιδόκοκκου μέσω φαγοκυττάρωσης και λύσης.
Επιπλέον, σε κλινικές μελέτες έχει επιβεβαιωθεί η παραγωγή βακτηριοκτόνων αντισωμάτων έναντι στελεχών του βακτηρίου που διαφέρουν αντιγονικά ως προς την fHbp σε σχέση με αυτά που περιλαμβάνονται στο εμβόλιο. Η επιλογή αυτών των στελεχών έχει γίνει ώστε αυτά να είναι αντιπροσωπευτικά των στελεχών του μηνιγγιτιδοκόκκου Β που κυκλοφορούν. Για όλους τους παραπάνω λόγους ο συνδυασμός των δύο τύπων πρωτεΐνης fHbp υποοικογένειας Α και Β στο Trumenba αναμένεται πως θα παρέχει ευρεία κάλυψη και σημαντική προστασία έναντι του μηνιγγιτιδόκοκκου οροομάδας Β.
Για τους παραπάνω λόγους σε μελέτη με >2150 αντιπροσωπευτικά στελέχη μηνιγγιτιδόκοκκου Β έδειξε πως >91% εκφράζουν ικανοποιητική ποσότητα fHbp, ώστε να είναι ευαίσθητα στα αντισώματα που επάγονται από τον εμβολιασμό. Η αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού στην κλινική πράξη μένει να δειχθεί και αναμένεται να είναι αυξημένη.
Το Trumenba κυκλοφορεί από το 2014 στις ΗΠΑ, όπου έχει χρησιμοποιηθεί σε μαζικό εμβολιασμό μετά από επιδημίες του νοσήματος σε κολλέγια. Επιπλέον, στις ΗΠΑ εκτός από τις ομάδες αυξημένου κινδύνου, συστήνεται καθολικός εμβολισμός όλων των ατόμων ηλικίας 16 – 23 ετών (σύσταση τύπου Β) με σχήμα δύο δόσεων με μεσοδιάστημα 6 μηνών μεταξύ των δόσεων. Από τον Μάιο του 2017 το εμβόλιο πήρε έγκριση από τον EMA (=European Medicines Agency) για ηλικίες 10 ετών και άνω. Στη χώρα μας κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2018. Μέχρι σήμερα έχουν χορηγηθεί πάνω από 2.000.000 δόσεις παγκοσμίως.
Το Trumenba είναι ασφαλές εμβόλιο δοκιμασμένο σε 11 κλινικές μελέτες και μπορεί να συγχoρηγηθεί με πολλά άλλα εμβόλια.
Τα εμβόλια έναντι του μηνιγγιτιδόκοκκου τύπου Β χρηματοδοτούνται 100 % από τα ταμεία, μετά την τελευταία απόφαση (5.9.2018) της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, μόνο για τις εξής ομάδες αυξημένου κινδύνου:
1 άτομα με ανατομική ή λειτουργική ασπληνία, ή ανεπάρκεια τελικών κλασμάτων συμπληρώματος,
2 άτομα που λαμβάνουν μονοκλωνικό αντίσωμα Eculizumab
3 προσωπικό μικροβιολογικών εργαστηρίων που είναι δυνατόν να εκτεθούν σε καλλιέργειες μηνιγγιτιδόκοκκου
4 άτομα που είναι σε κίνδυνο να νοσήσουν κατά τη διάρκεια επιδημικών εξάρσεων, σύμφωνα με τις οδηγίες του ΚΕΕΛΠΝΟ και της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών.
Βιβλιογραφία
1. Folaramni T, Rubin L, Martin SW, et al. Use of serogroup B meningococcal vaccines in parsons aged ≥10 years at increased risk for serogroup B meningococcal disease: Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices MMWR 2015;64:608-12
2. Fletcher LD, Bernfield L, Barniak V, et al. Vaccine potential of the Neisseria meningitides 2086 lipoprotein. Infect Immun 2004 Apr;72(4):2088-100.
3. Gandhi A, Balmer P, York LJ. Characteristics of a new meningococcal serogroup B vaccine, bivalent rLP2086 (MenB-FHbp; Trumenba®) Postgrad Med 2016;128(6):548-56
4. McNeil LK, Zagursky RJ, Lin SL, et al. Role of factor H binding protein in Neisseria meningitidis virulence and its potential as a vaccine candidate to broadly protect against meningococcal disease. Microbiol Mol Biol Rev 2013; 77(2):234-52
5. Paton ME, Stephens D, Moore K et al. Updated Recommendations for Use of MenB-FHbp Serogroup B Meningococcal Vaccine-Advisory Committee on Immunization Practices MMWR 2017;66(19):509-513
6. Trumenba Περίληψη Χαρακτηριστικών Προϊόντος 11/2018
7. Zlotnick GW, Jones TR, Liberator P et al. The discovery and development of a novel vaccine to protect against Neisseria meningitidis Serogroup B Disease. Hum Vaccin Immunother. 2015;11(1):5-13
