ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ:
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Πάτρα. Εισήχθην το 2000, και αποφοίτησα πρώτη το 2006 από την Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών. Στη συνέχεια εκπόνισα διδακτορική διατριβή, πάλι στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών, υπότην επίβλεψη του Καθηγητή Αλέξανδρου Σπυριδωνίδη. Το 2010 συνέχισα την έρευνα σε μεταδιδακτορικό επίπεδο στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center στη Νέα Υόρκη. Εκεί εργάστηκα στο εργαστήριο του Dr. Michel Sadelain, και εκπαιδεύτηκα σε βάθος στον σχεδιασμό, την ανάπτυξη, την κατασκευή και τις κλινικές εφαρμογές της υιοθετούμενης ανοσοθεραπείας με λεμφοκύτταρα, των λεγόμενων κυττάρων CAR-T (λεμφοκύτταρα με χειμερικούς υποδοχείς). Αυτή η δουλειά οδήγησε σε ανακαλύψεις υψηλού αντίκτυπου στον τομέα της ανοσοθεραπείας με κύτταρα CAR-T. Περιγράψαμε για πρώτη φορά τη χρήση των πολυδύναμων βλαστικών κυττάρων ως πηγή για τη δημιουργία στο εργαστήριο κυττάρων CAR-T με αντικαρκινική δράση. Η μέθοδος αυτή έχει κατοχυρωθεί με πατέντα και πλέον εξελίσσεται περισσότερο για μελλοντική κλινική χρήση. Έχω λάβει αρκετές διακρίσεις, όπως την υποτροφία «Druckenmiller» από το New York Stem Cell Foundation, και το βραβείο TRTH (Translational Research in Hematology)από την Αμερικανική και την Ευρωπαϊκή Αιματολογική Ένωση. Το 2015 έλαβα την υποτροφία «Marie Curie» από την Ευρωπαϊκή Ένωση και επέστρεψα στην Ευρώπη, στο Τμήμα Αιματολογίας στο VUmc Cancer Center του Άμστερνταμ, όπου πρόσφατα πήρα θέση Επίκουρου Καθηγητή.
Πρόσφατα διακρίθηκες με τον τίτλο «Γυναίκα της Χρονιάς 2017» στην Ολλανδία. Μίλησε μας για την αξία αυτής της διάκρισης. Τι σημαίνει η διάκριση αυτή για εσένα;
Θεωρώ τη διάκριση αυτή σημαντική για 2 λόγους. Ο ένας είναι το ότι, παρόλο που ζω και εργάζομαι μόνο 2,5 χρόνια στην Ολλανδία, το πανεπιστήμιο με τίμησε με το να με προτείνει ως εκπρόσωπο στον διαγωνισμό αλλά και η κριτική επιτροπή με επέλεξε ανάμεσα σε πολύ γνωστές γυναίκες στην Ολλανδία. Δηλαδή, χωρίς γνωριμίες και λόμπυ απλά βράβευσαν το ερευνητικό μου έργο. Ο δεύτερος λόγος είναι οτι το βραβείο αυτό οργανώνεται από ένα ευρείας κυκλοφορίας γυναικείο περιοδικό στην Ολλανδία, το VIVA. Αυτό σημαίνει οτι το ευρύτερο κοινό θα γνωρίσει και θα εκτιμήσει μέσα από το δικό μου βραβείο, τη δουλειά όλων των ερευνητών που εργάζονται για την κατανόηση και θεραπεία του καρκίνου. Αλλά θεωρώ σημαντικό να αναγνωρίζεται η δουλειά των ερευνητών σε όλους τους τομείς, διότι τις περισσότερες φορές είναι αφανείς ήρωες πίσω από τις νέες ανακαλύψεις και επιτεύγματα.
Πως ξεκίνησες τις σπουδές σου στην Ελλάδα, και ποια πορεία ακολούθησες μέχρι να φτάσεις στην Ολλανδία;
Εισήχθην το 2000 και αποφοίτησα πρώτη το 2006 από την Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών. Από τα σχολικά χρόνια είχα την επιθυμία να ασχοληθώ με την έρευνα και από το 4ο έτος είχα αποφασίσει να ακολουθήσω τον τομέα της αιματολογίας, διότι η αιματολογία είναι η ειδικότητα στην οποία εφαρμόστηκαν οι πρώτες ανακαλύψεις της μοριακής ιατρικής. Την εποχή που αποφοίτησα υπήρχε ακόμα 3 χρόνια αναμονή για την έναρξη της ειδικότητας στη Ελλάδα. Έτσι αποφάσισα να ξεκινήσω με την ερευνητική μου εκπαίδευση και εκπόνισα διδακτορική διατριβή, πάλι στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών υπό την επίβλεψη του Καθηγητή Αλέξανδρου Σπυριδωνίδη. Το 2010 μου δώθηκε η ευκαιρία να συνεχίσω την έρευνα σε μεταδιδακτορικό επίπεδο στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center στη Νέα Υόρκη. Μοναδική ευκαιρία, όνειρο ζωής, και την άρπαξα. Εκεί εργάστηκα στο εργαστήριο του Dr. Michel Sadelain, και η δουλειά μου στον τομέα της ανοσοθεραπείας με κύτταρα CAR-T οδήγησε σε δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά υψηλού αντίκτυπου. Θέλωντας να επιστρέψω στην Ευρώπη, το 2015 έλαβα την υποτροφία «Marie Curie» από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ξεκίνησα στο τμήμα αιματολογίας στο VUmc Cancer Center του Άμστερνταμ, όπου πήρα πρόσφατα θέση Επίκουρου Καθηγητή.
Τι είναι αυτό που κατά την άποψή σου προκαλεί έναν επιστήμονα στο να κάνει έρευνα;
Νομίζω ότι οι ερευνητές είναι άνθρωποι που έχουν μια εσωτερική ώθηση για την ανακάλυψη της αλήθειας, δεν αρκούνται σε παρατηρήσεις αλλά θέλουν να ξέρουν τις αιτίες πίσω από αυτές. Είναι οι ντετέκτιβ της φύσης. Στη συνέχεια, ανάλογα με τα ερεθίσματα και τις εμπειρίες αποφασίζουν να επικεντρώσουν αυτό τους το ταλέντο και επιθυμία σε ένα συγκεκριμένο τομέα.
Πως εισέπραξες από την Ελλάδα την επιτυχία σου αυτή. Αποτέλεσε δικαίωση για εσένα;
Η αλήθεια είναι οτι όπως δεν περίμενα το βραβείο έτσι δεν περίμενα και τον αντίκτυπο και την αναγνώριση από τον κόσμο στην Ελλάδα. Και το στοιχείο της έκπληξης εννοείται οτι πολλαπλασιάζει τη χαρά. Αλλά δεν θα έλεγα οτι αισθάνομαι δικαίωση. Βλέπω τα πράγματα λίγο διαφορετικά. Δεν σπούδασα και κοπίασα για να με αναγνωρίσει ο κόσμος. Σπούδασα και κοπίασα, και με βοήθησε σε αυτό και η ελληνική κοινωνία, το σχολείο και το πανεπιστήμιο, έτσι ώστε να αξιοποιήσω το ταλέντο μου και να κάνω τη δουλειά μου για να ανταποδώσω και εγώ με τη σειρά μου. Η δικάιωση μου θα είναι η συνεισφορά μου στην ιατρική γνώση να είναι προς όφελος της κοινωνίας.
Πως μπορεί το περιβάλλον ενός επιστήμονα να τον παρακινήσει να ασχοληθεί με την έρευνα;
Η υποστήριξη της οικογένειας, των φίλων και συντρόφων είναι πάντα σημαντικά και παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή όλων. Στην περίπτωση των ερευνητών, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, υπάρχουν κατά τη γνώμη μου δύο καθοριστικά στάδια στα οποία η στήριξη του περιβάλλοντος είναι σημαντική. Το ένα είναι αυτό ακριβώς το πρώτο βήμα, η απόφαση να ξεκινήσεις την πορεία σου στον ερευνητικό τομέα. Είναι σημαντικό η οικογένεια να αναγνωρίζει την αξία της αναζήτησης της γνώσης και να ενισχύει την πορεία αυτή. Σε αυτό το στάδιο, ειδικά στην Ελλάδα που τα μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα έχουν ελάχιστη οικονομική ενίσχυση, είναι σημαντικό η οικογένεια και οι φίλοι να υποστηρίξουν τον «τρελό» που δουλεύει 10 ώρες την ημέρα στο εργαστήριο άμισθος. Αυτή είναι μια δύσκολη υπέρβαση για τη νοοτροπία πολλών. Το δεύτερο στάδιο είναι αυτό της μετεκπαίδευσης στο εξωτερικό, ένα βήμα που θεωρώ οτι είναι, καλώς ή κακώς, αναγκαίο. Σε αυτό το στάδιο η ψυχολογική στήριξη της οικογένειας και των φίλων είναι κινητήριος δύναμη.
Όσον αφορά την έρευνα, ποια είναι τα σχέδια σου για το μέλλον. Πως ονειρεύεσαι την εξέλιξή σου;
Θα ήθελα σιγά-σιγά να εμπλουτίσω την ερευνητική μου ομάδα με άτομα που έχουν την ίδια αγάπη με εμένα για την έρευνα. Μαζί με την ομάδα να συνεισφέρουμε στην ανάπτυξη και βελτίωση της ανοσοθεραπείας με Τ λεμφοκύτταρα. Θα ήθελα επίσης πολύ να ολοκλήρωσω και την κλινική μου εκπαίδευση, την οποία άφησα πίσω όταν επικεντρώθηκα στην έρευνα. Είναι ιδιαίτερη ικανοποίηση να συμμετέχεις στην κλινική εφαρμογή των ανακαλύψεων που έκανες στο εργαστήριο.
Συνάντησες ανθρώπους που πίστεψαν στην αξία και την επιστημονική σου δύναμη. Έπαιξαν κάποιο ρόλο στην εξέλιξή σου;
Ήμουν εξαιρετικα τυχερή να έχω μέντορες που μετέδωσαν τη γνώση τους και μου έμαθαν ο καθένας πράγματα που τη σύνθεσή τους κουβαλάω καθημερινά στη σκέψη μου. Αρχικά οι γονείς μου ήταν και είναι οι πρώτοι που αναγνώρισαν την κλίση μου και ενίσχυσαν την ανάπτυξη επιστημονικού τρόπου σκέψης. Ο Καθηγητής Αλέξανδρος Σπυριδωνίδης με εισήγαγε στη ιατρική έρευνα, μου έμαθε να θέτω ερωτήματα και να σχεδιάζω τα κατάλληλα πειράματα. Ο Dr. Michel Sadelain είναι ένας επιστήμονας διεθνούς κύρους και αισθάνομαι ιδιαίτερη τιμή που υπήρξα μαθητευόμενή του και εξακολουθώ να είμαι. Με έμαθε να αναζητώ την ποιοτική έρευνα, να αναλύω σε βάθος κάθε λεπτομέρεια και να συνθέτω τις δικές μου ερευνητικές ιδέες. Ο Dr. Richard Groen, είναι συνεργάτης μου στη ζωή αλλά και στην έρευνα, ενισχύει και μοιράζεται καθημερινά τα επιστημονικά μου όνειρα και αυτό είναι μεγάλης σημασίας για την μέχρι στιγμής αλλά και για την μελλοντική μου εξέλιξη.
Ποιο είναι το αντικείμενο της έρευνας στο οποίο και διακρίθηκες;
Οι ερευνητικές μου προσπάθειες επικεντρώνονται στον τομέα της υιοθετούμενης ανοσοθεραπείας με γενετικά τροποποιημένα λεμφοκύτταρα που φέρουν χειμερικούς αντιγονικούς υποδοχείς. Είναι τα λεγόμενα CAR T λεμφοκύτταρα που οι πρώτες κλινικές μελέτες στην Αμερική έφεραν επαναστατικά αποτελέσματα σε αιματολογικές κακοήθειες και κυρίως στην παιδιατρική λεμφοβλαστική λευχαιμία. Μαζί με τον Dr Sadelain σκεφτήκαμε ότι, εάν χρησιμοποιούσαμε πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα ως ανεξάντλητη πηγή θεραπευτικών λεμφοκυττάρων, τότε αυτή η θεραπεία στο μέλλον θα μπορούσε να είναι προσβάσιμη και διαθέσιμη για περισσότερους ασθενείς. Δημοσιεύσαμε την απόδειξη της αρχής (proof of principle) στο περιοδικό Nature Biotechnology (Themeli et al. Nat Biotechnol 2013) και την κατοχυρώσαμε με πατέντα.
Γιατί είναι σημαντική η χρήση των πολυδύναμων βλαστικών κύτταρων ως πηγής για τη δημιουργία στο εργαστήριο κυττάρων CAR-T με αντικαρκινική δράση;
Μέχρι στιγμής, η θεραπεία με CAR-T κύτταρα γίνεται σε αυτόλογη βάση. Τα λεμφοκύτταρα του ασθενούς απομονώνονται με λευκαφαίρεση και υποβάλλονται σε μια χρονοβόρα διαδικασία παρασκευής (12 – 14 ημέρες) στη οποία τροποποιούνται γεννετικά με τη βοήθεια ιικών φορέων, έτσι ώστε να εκφράσουν τους ειδικούς για καρκινικά αντιγόνα χειμερικούς υποδοχείς στην επιφάνειά τους. Στη συνέχεια τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται στην καλλιέργεια και έπειτα εγχύονται στον ασθενή. Υπάρχουν λοιπόν περιπτώσεις ασθενών των οποίων τα λεμφοκύτταρα λόγω των χημειοθεραπειών δεν είναι καλής ποιότητας και αποτυγχάνουν να πολλαπλασιαστούν στην καλλιέργεια. Επίσης, ο χρόνος για αυτούς τους ασθενείς είναι καθοριστικής σημασίας και οι 12 – 14 ημέρες αναμονής είναι πολλές. Θα ήταν επιθυμητό να υπήρχε μία τράπεζα με έτοιμα CAR T λεμφοκύτταρα τα οποία θα μπορούσαν να χορηγηθούν οποιαδήποτε στιγμή και σε οποιονδήποτε ασθενή, όπως χορηγούμε σήμερα τα αντιβιοτικά ή τη χημειοθεραπεία. Τα πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα μπορούν να διαφοροποιηθούν στην καλλιέργεια και να παράξουν κάθε είδος κυττάρων του οργανισμού, όπως και λεμφοκύτταρα. Επίσης, μπορούν με ασφάλεια να τροποποιηθούν γενετικά έτσι ώστε να είναι ιστοσυμβατά με κάθε άτομο. Θα μπορούσαν δηλαδή να είναι μια ανεξάντλητη πηγή παραγωγής θεραπευτικών λεμφοκυττάρων συμβατών για κάθε ασθενή. Η ανακάλυψη μάλιστα των επαγόμενων πολυδύναμων βλαστικών κυττάρων (iPSC-induced pluripotent stem cells) άρει τα ηθικά προβλήματα της χρήσης εμβρυικών κυττάρων.
Τι ελπίδες φέρνει η έρευνα αυτή στην αντιμετώπιση και θεραπεία του Πολλαπλού Μυελώματος;
Η θεραπεία με CAR-T λεμφοκύτταρα και η προοπτική όσο το δυνατό πιο ευρείας εφαρμογής της είναι επαναστατικής σημασίας στη θεραπεία των αιματολογικών κακοηθειών και ελπίζω, στο μέλλον, και των συμπαγών όγκων. Το Πολλαπλούν Μυέλωμα είναι μια ασθένεια που με τη βοήθεια νέων φαρμακευτικών συνδυασμών έχει χρόνια πορεία με καλή ποιότητα ζωής, εξακολουθεί όμως να είναι ανίατη. Τα πρώτα αποτελέσματα κλινικών μελετών με CAR T σε ασθενείς με Πολλαπλούν Μυέλωμα οι οποίοι δεν ανταποκρίνονταν στα διαθέσιμα θεραπευτικά σχήματα (IMiDs, Proteasome inhibitors) έδειξαν ολική ύφεση της νόσου σε ποσοστό 56%, ενώ 90% των ασθενών είχαν κάποιου βαθμού βελτίωση. Φυσικά, χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για τη βελτίωση των αποτελεσμάτων. Και σε αυτό δουλεύουμε με την ομάδα Πολλαπλού Μυελώματος στο VUmc στο Άμστερνταμ που αποτελείται από κλινικούς αιματολόγους και ερευνητές. Μάλιστα, μέσα στους επόμενους μήνες θα ξεκινήσει μια κλινική μελέτη με CAR T για Πολλαπλούν Μυέλωμα στο κέντρο μας.
Παίζει ρόλο το εργασιακό περιβάλλον και τα εργαλεία στην εξέλιξη και τη δουλειά ενός ερευνητή;
Το εργασιακό περιβάλλον και οι τεχνικές δυνατότητες παίζουν μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη του ερευνητή και στην επιτυχία των πειραμάτων. Θεωρώ οτι ο εκπαιδευόμενος ερευνητής θα πρέπει να έχει την εμπειρία εργασίας στο εξωτερικό, οχι γιατί στην Ελλάδα δεν είμαστε καλοί στην έρευνα ή δεν έχουμε καλές ιδέες. Ακομά και οι Γερμανοί πάνε στην Αμερική ή σε κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα, το ίδιο και οι Ολλανδοί ή οι Γάλλοι. Έχει να κάνει με τον εμπλουτισμό του τρόπου της επιστημονικής σκέψης, της γνώσης των δυνατοτήτων που υπάρχουν παγκοσμίως και την σύναψη συνεργασιών. Και αυτό τον εμπλουτισμό τον λαμβάνεις όταν γνωρίσεις άλλα εργασιακά περιβάλλοντα και συνομιλήσεις με επιστήμονες που μπορεί να έχουν έναν άλλο τρόπο σκέψης. Επίσης, είναι σημαντικό το ερευνητικό περιβάλλον να πυροδοτεί τη σκέψη του ερευνητή, να ενισχύει τις συζητήσεις, τα επιχειρήματα και την θέση μεγάλων στόχων έστω κι αν η εκπλήρωσή τους φαίνεται αδύνατη. Σε αυτό έχουμε πρόβλημα στην Ελλάδα. Ενώ οι ερευνητές διαμορφώνουν τις ίδιες ή και καλύτερες ιδέες με αντίστοιχες στο εξωτερικό (σίγουρα στην Ευρώπη), αυτές κατά ένα τρόπο κουκουλώνονται από μια μοιρολατρική διάθεση. Συμβάλλει βεβαια και η έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής και πόρων η οποία κάνει πιο δύσκολη την πραγματοποίηση πειραμάτων σε υψηλό επίπεδο.
Πως αντιμετωπίζουν οι συνάδελφοι σου το γεγονός ότι είσαι μια ιδιαίτερα νέα επιστήμονας, ότι είσαι γυναίκα, και ότι διακρίθηκες για τις έρευνές σου;
Οι συναδελφοί μου στην Ολλανδία αναγνωρίζουν την αξία της δουλειάς μου και χαίρονται με τις διακρίσεις διότι εξ αυτών αναδεικνύεται όπως είπα η δουλειά όλου του τμήματος. Το γεγονός ότι είμαι γυναίκα έχει ιδιαίτερη σημασιά στην Ολλανδία, όπου υπάρχει μεγάλη μέριμνα όσον αφορά την ισότητα στις εργασιακές ευκαιρίες για τα δυο φύλα. Αν και προσωπικά πιστεύω ότι οι γυναίκες δεν χρειάζονται ιδιαίτερη μέριμνα όταν αξίζουν να διακριθούν.
Τι ήταν αυτό που σε οδήγησε στο να επιλέξεις την Ολλανδία για τις έρευνές σου;
Η αλήθεια είναι ότι δεν επέλεξα την Ολλανδία για επαγγελματικούς αλλά για προσωπικούς λόγους. Όμως είμαι πάρα πολύ ευχαριστημένη από το γεγονός οτι μπορώ να συνεχίσω εδώ την ερευνά μου, σε υψηλό επίπεδο και σε ένα εξαιρετικό εργασιακό περιβάλλον που βασίζεται στην συνεργασία.
Πιστεύεις ότι στο μέλλον θα μπορέσεις να συνεχίσεις τις έρευνες σου στην Ελλάδα;
Όπως ανέφερα, η προσωπική μου ζωή με κρατάει στην Ολλανδία. Όμως είμαι πάντα διαθέσιμη, και μάλιστα επιζητώ συνεργασίες με ερευνητικά κέντρα στην Ελλάδα.
Τι έχεις να πεις στους νέους που σκέφτονται σήμερα να φύγουν από την Ελλάδα και να αναζητήσουν την τύχη τους στο εξωτερικό;
Οι λόγοι για τους οποίους έφυγα εγώ για το εξωτερικό, και για τους οποίους θα πρότεινα σε κάθε νέο ερευνητή να κάνει αυτό το βήμα, είναι όπως προανέφερα άλλοι από τους λόγους που φεύγουν πολλοί νέοι γιατροί από την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Όποιοι και να είναι οι λόγοι, και είτε μείνουν στο εξωτερικό ή γυρίσουν στην Ελλάδα, αυτό που θα ήθελα να πω στους νέους είναι να θέτουν στόχους, μικρούς ή μεγάλους, και σαν αθλητές να δουλεύουν για την κατάκτηση του στόχου τους. Όχι απαραίτητα πρωταθλητές αλλά να μπορούν να βλέπουν τον πρωταθλητισμό στο βάθος του τούνελ και να δρουν ενεργά έτσι ώστε να μην τους απαγορεύεται το όραμα. Να εκτιμούν τη γνώση και να μην σκέφτονται κοντόφθαλμα «αυτό δεν μου χρειάζεται, άρα δεν χρειάζεται να το μάθω». Καμμιά γνώση δεν είναι άχρηστη και δεν πάει χαμένη. Ο επιστημονικός τρόπος σκέψης δεν περιορίζεται στην ακαδημαϊκή έρευνα αλλά μπορεί να είναι τρόπος ζωής.
