Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ/ΙΤΕ), Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης
Παρά τις αντίξοες συνθήκες που βέβαια δεν είναι μονάχα τωρινό φαινόμενο –διαχρονικά στην Ελλάδα η έρευνα δεν υποστηριζόταν όσο θα έπρεπε– υπάρχει η δυνατότητα να γίνει έρευνα με αξιώσεις, στο υψηλότερο επίπεδο, η οποία να μην έχει να ζηλέψει σε τίποτα αυτή που γίνεται σε κορυφαία Ιδρύματα του εξωτερικού. Υπάρχουν δηλαδή στην Ελλάδα αυτό που συχνά αποκαλούμε «θύλακες αριστείας», εργαστήρια και ερευνητικά κέντρα που προσφέρουν ένα διεθνώς ανταγωνιστικό ερευνητικό περιβάλλον. Ξεκινώντας από αυτό το δεδομένο, θεωρώ ότι θα πρέπει η Πολιτεία να αναγνωρίσει ως εθνική προτεραιότητα την έρευνα και να την υποστηρίξει έμπρακτα κατ’ αντιστοιχία αυτού που γίνεται σε χώρες του εξωτερικού. Η έρευνα μπορεί να αποτελέσει ουσιαστικό μοχλό για την ανάπτυξη και την οικονομική ανάκαμψη της χώρας.
Αποτελεί κίνητρο και προσωπική ικανοποίηση η αναγνώριση του ερευνητικού έργου σας από την επιστημονική κοινότητα. Πιστεύετε ότι είναι σημαντική η βράβευση σας με το Ερευνητικό Βραβείο των Prix Galien Greece 2017 στην πατρίδα σας;
Σίγουρα, πάντα αποτελεί ικανοποίηση η αναγνώριση μιας έντονης προσπάθειας, όμως δεν είναι αυτό το κίνητρο. Το κίνητρο ενός επιστήμονα είναι η περιέργεια, η χαρά της ανακάλυψης και η απόκτηση γνώσης που δεν υπήρχε πριν. Η δουλειά ενός ερευνητή είναι τις περισσότερες φορές επίπονη, όμως η ανταμοιβή που έρχεται όταν τα αποτελέσματα της έρευνας βγαίνουν στην επιφάνεια είναι το σημαντικότερο κίνητρο για να συνεχίσει κάποιος την προσπάθεια. Όταν μάλιστα η προσπάθεια αυτή αναγνωρίζεται και ευρύτερα μέσα από μια σημαντική βράβευση όπως το ερευνητικό βραβείο Prix Galien, αυτό προσδίδει ακόμα μεγαλύτερη ώθηση για τη συνέχιση της έρευνας. Προσωπικά αισθάνομαι ιδιαίτερη τιμή για την υψηλή αυτή διάκριση, ανάμεσα σε πραγματικά εξαίρετους συνυποψήφιους επιστήμονες. Πιστεύω ότι η αναγνώριση και η βράβευση Ελλήνων ερευνητών μέσα από το θεσμό των Ερευνητικών Βραβείων Prix Galien συνεισφέρει σημαντικά στην επιδίωξη και τελικά ενίσχυση της επιστημονικής αριστείας στη χώρα.
Ο Υπουργός Ναυτιλίας κ.Παναγιώτης Κουρουμπλής, ο Ακαδημαϊκός και Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του Galien Scientific Research Award κ.Γεώργιος Κόλλιας και ο κ.Νεκτάριος Ταβερναράκης
Ας γνωρίσουμε καλύτερα τον ερευνητή Νεκτάριο Ταβερναράκη. Έχω διαπιστώσει ότι πίσω από κάθε σπουδαίο ερευνητή υπάρχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία για την πορεία του. Πάντα υπάρχει ένα ερέθισμα, ένα κίνητρο, το οικογενειακό περιβάλλον, ή ένας σπουδαίος άνθρωπος, που ενδεχομένως να τον επηρέασε. Ποια είναι η δική σας ιστορία;
Είχα την τύχη σε όλη την πορεία μου να έχω εξαιρετικούς δασκάλους στους οποίους οφείλω αυτά που έχω καταφέρει. Επίσης, οι γονείς μου χωρίς να είναι οι ίδιοι άνθρωποι των γραμμάτων –κατάγομαι από αγροτική οικογένεια– αναγνώριζαν την αξία των σπουδών και της εκπαίδευσης και μου παρείχαν τη δυνατότητα να ακολουθήσω μια τέτοια πορεία. Πιστεύω ότι οι σημαντικότεροι παράγοντες επιτυχίας στον ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο είναι ακριβώς αυτοί. Δηλαδή να δίνεται το έναυσμα της αναζήτησης, της εξερεύνησης, και να ενθαρρύνεται η περιέργεια από πολύ νωρίς. Ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο είναι, πιστεύω, οι ευκαιρίες που δίνονται για να ακολουθήσει κάποιος τα ενδιαφέροντά του και να πραγματοποιήσει τις ερευνητικές του ανησυχίες. Εγώ είχα την τύχη στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, στο Ηράκλειο της Κρήτης να υπάρχει ένα περιβάλλον, το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), που προσέφερε ακριβώς αυτή τη δυνατότητα. Έτσι, μετά τις προπτυχιακές μου σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, όπου επίσης είχα την τύχη να έχω εμπνευσμένους καθηγητές, συνέχισα με διδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο ΙΤΕ. Το εξαίρετο ανθρώπινο δυναμικό και τα άρτια εξοπλισμένα εργαστήρια του ΙΜΒΒ, καθώς και η διεπιστημονικότητα του ΙΤΕ, δημιουργούν ένα, μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα, ερευνητικό περιβάλλον που επιτρέπει να κάνει κάποιος διεθνώς ανταγωνιστική ερεύνα. Οι παράγοντες αυτοί επηρέασαν καταλυτικά την πρώιμη επιστημονική μου πορεία. Στη συνέχεια μου δόθηκε η δυνατότητα να εκπαιδευτώ και να εργαστώ στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής όπου είχα την ευκαιρία να αποκτήσω πολύτιμη εμπειρία για την μετέπειτα ανεξάρτητη ερευνητική μου δραστηριότητα. Ο δρόμος, όπως βλέπετε, είναι μακρύς, είναι όμως κι ένα ταξίδι με συνεχείς, απρόσμενες κι ενδιαφέρουσες εξελίξεις.
Πρόσφατα, λάβατε μια σημαντική επιχορήγηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC). Να σημειώσουμε ότι είστε από τους λίγους επιστήμονες που έχουν πετύχει δύο επιχορηγήσεις στην Ευρώπη και ο μόνος από την Ελλάδα. Η επιχορήγηση αυτή αφορά την έρευνα σας με τίτλο: “Μοριακή Βάση των Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων που σχετίζονται με τη Γήρανση”. Τι νεότερο επιστημονικό δεδομένο παρουσιάζετε μέσα από αυτή την έρευνα;
Οι επιχορηγήσεις αυτές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC) απευθύνονται ειδικά σε καταξιωμένους διεθνώς επιστήμονες, που δραστηριοποιούνται σε οποιοδήποτε τομέα της επιστήμης, με σκοπό να τους επιτρέψουν να σχεδιάσουν και να πραγματοποιήσουν πρωτοποριακά ερευνητικά προγράμματα. Πρόκειται για εξαιρετικά υψηλού επιπέδου χρηματοδότηση επιλεγμένων προτάσεων που μπορεί να φθάσει τα 3,5 εκατομμύρια ευρώ μέχρι και για 5 έτη. Η πρόσφατη χρηματοδότηση από το ERC αφορά έρευνα με στόχο την αποκάλυψη των μηχανισμών που είναι υπεύθυνοι για νευροεκφυλιστικά νοσήματα, όπως για παράδειγμα η νόσος Alzheimer’s και η νόσος Parkinson’s. Όπως είναι γνωστό, πολλές από αυτές τις νευροεκφυλιστικές νόσους σχετίζονται άμεσα με τη γήρανση. Δηλαδή τα συμπτώματα εκδηλώνονται κυρίως σε μεγάλη ηλικία. Είναι άγνωστο με ποιο τρόπο η γήρανση επηρεάζει την εμφάνιση αυτών των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων, αλλά και μια σειρά από άλλες ασθένειες των οποίων η συχνότητα εξαρτάται από την ηλικία, όπως για παράδειγμα ο καρκίνος, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, μεταβολικά νοσήματα όπως ο διαβήτης τύπου 2, και άλλα.
Παρόλο που η γήρανση είναι ένα από τα πιο θεμελιώδη βιολογικά φαινόμενα, το όποιο βιώνουν όλοι ανεξαιρέτως οι έμβιοι οργανισμοί, είναι ταυτόχρονα και ένα από τα λιγότερο κατανοητά. Οι παθολογικές καταστάσεις που συνοδεύουν τη γήρανση αποτελούν ένα από τους διαρκώς αυξανόμενους παράγοντες ανθρώπινης αναπηρίας στις σύγχρονες κοινωνίες. Το ερευνητικό πρόγραμμα που εξασφάλισε χρηματοδότηση σκοπό έχει να μελετήσει ακριβώς αυτό, το πώς δηλαδή η γήρανση αυξάνει την πιθανότητα να νοσήσει κάποιος από τις ασθένειες αυτές. Εάν καταλάβουμε τους μηχανισμούς που είναι υπεύθυνοι για αυτό, θα γίνει στη συνέχεια εφικτό να επέμβουμε έτσι ώστε να αντιμετωπίσουμε πολλές ασθένειες της τρίτης ηλικίας και να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής κατά την περίοδο αυτή. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό στις μέρες μας εξαιτίας της αύξησης του προσδόκιμου ζωής και κατά συνέπεια της αυξημένης συχνότητας των ασθενειών αυτών, οι οποίες πριν από μερικές δεκαετίες θεωρούνταν σπάνιες.
Ο καθ. Γενετικής κ.Στυλιανός Αντωναράκης, ο κ.Νεκτάριος Ταβερναράκης και ο Ακαδημαϊκός κ.Γεώργιος Κόλλιας
Εν μέσω μιας ολέθριας οικονομικής κρίσης βλέπουμε ερευνητές και σπουδαίους επιστήμονες να επιμένουν και να εμμένουν στις προσπάθειες τους για έρευνα στη χώρα μας. Πόσο δύσκολο είναι κύριε Ταβερναράκη να διεξάγετε έρευνα κάτω από αυτές τις συνθήκες;
Σίγουρα οι συνθήκες για να κάνει κάποιος έρευνα με αξιώσεις στην Ελλάδα αυτή την εποχή δεν είναι ιδανικές. Δεν πρόκειται όμως για μόνο πρόσφατο φαινόμενο. Πάντα υπήρχαν δυσκολίες για να κάνει κανείς έρευνα και αυτό γιατί, δυστυχώς, διαχρονικά ποτέ η έρευνα δεν ήταν προτεραιότητα για την Ελλάδα. Αυτό είχε, και έχει, ως συνέπεια την υποχρηματοδότηση με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες δυσκολίες να διεξάγει κάποιος έρευνα που να είναι διεθνώς ανταγωνιστική. Όμως η αρένα της έρευνας είναι διεθνής και όχι περιορισμένη εντός των συνόρων της Ελλάδας. Για να εξασφαλίσει χρηματοδότηση από πηγές του εξωτερικού ο Έλληνας επιστήμονας θα πρέπει να ανταγωνιστεί συναδέλφους του από χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γερμανία, η Ελβετία, η Ιαπωνία, και πολλές άλλες με μακροχρόνια και σημαντική επένδυση στην έρευνα. Επιπλέον, όταν ένας Έλληνας ερευνητής στέλνει για δημοσίευση τα αποτελέσματα μιας ερευνητικής μελέτης σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά κρίνεται με βάση τα διεθνή πρότυπα όπως και άλλοι επιστήμονες από οπουδήποτε στον κόσμο. Το γεγονός ότι παρόλα τα σημαντικά προβλήματα Έλληνες επιστήμονες οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε ελληνικά ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια πετυχαίνουν να εξασφαλίσουν εξαιρετικά ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις και να δημοσιεύσουν στα καλύτερα διεθνή επιστημονικά περιοδικά με υψηλότατη απήχηση αποδεικνύει ότι είναι εφικτό να γίνει έρευνα με αξιώσεις και στην Ελλάδα.
Με τις επιστημονικές σας μελέτες, έχετε συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση των μηχανισμών νευροεκφυλισμού, μνήμης και μάθησης, καθώς και της γήρανσης. Επίσης, έχετε συνεισφέρει στην ανάπτυξη καινοτόμων πειραματικών εργαλείων και μεθόδων για τη μελέτη του νευρικού συστήματος και της βιολογίας του κυττάρου. Ύστερα από αυτές τις σπουδαίες ανακαλύψεις αισθάνεστε τη «δίψα» για έρευνα να μειώνεται. Υπάρχουν νέα πεδία τα οποία σας προκαλούν να τα εξερευνήσετε;
Θα έλεγα ότι η δίψα για την έρευνα και την ανακάλυψη όχι μόνο δε μειώνεται αλλά αυξάνεται. Για κάθε ερώτημα που καταφέρνουμε να απαντήσουμε γεννιόνται πολύ περισσότερα ερωτήματα. Μάλιστα θα έλεγα ότι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της πραγματικά παραγωγικής ερευνητικής διαδικασίας δεν είναι μόνο πόσα αποτελέσματα γεννάει αυτή αλλά, κυρίως, πόσα νέα ερωτήματα ξεπηδούν στη θέση των παλιών. Ειδικά η βιολογία της γήρανσης, αλλά και η λειτουργία του νευρικού συστήματος αποτελούν σχετικά νέα πεδία επιστημονικής ενασχόλησης με πάρα πολλές άγνωστες πτυχές. Υπάρχει επομένως εκτεταμένο και γόνιμο έδαφος για εξερεύνηση. Έχουμε πολλά ακόμα να μάθουμε μέχρι να μπορούμε να πούμε ότι έχουμε κατανοήσει το φαινόμενο της γήρανσης, ή τη λειτουργία του νευρικού συστήματος. Τα πεδία αυτά προσφέρουν πολλές και μεγάλες δυνατότητες κι ευκαιρίες για νέους επιστήμονες να σημειώσουν σημαντική πρόοδο και επιτεύγματα, τα οποία μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι θα έχουν καταλυτικές συνέπειες, αναφορικά με την υγεία και την ποιότητα ζωής.
Πιστεύετε ότι η «φυγή» νέων επιστημόνων στο εξωτερικό θα επηρεάσει το ερευνητικό μέλλον στη χώρα μας. Υπάρχει τρόπος να ανακόψουμε την φυγή των νέων μας;
Με μια πρώτη ματιά η «φυγή» νέων επιστημόνων στο εξωτερικό θα μπορούσε να πει κανείς ότι προφανώς αποτελεί αρνητική εξέλιξη για το ερευνητικό μέλλον της χώρας. Όμως, κατόπιν προσεκτικότερης θεώρησης, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Η μετακίνηση Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό δεν πρέπει να θεωρείται ούτε είναι κατ’ ανάγκη μόνο αρνητική. Μπορεί επίσης να έχει θετικές συνέπειες για την επιστήμη στην Ελλάδα. Η «φυγή» γίνεται αρνητική μόνο όταν δεν συνοδεύεται και από επιστροφή ή όταν φτάσει να γίνει ανεξέλεγκτη και μαζική. Από την άλλη πλευρά όμως, η μετακίνηση ενός επιστήμονα στο εξωτερικό προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες για επιμόρφωση, εκπαίδευση σε νέες τεχνολογίες, που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα, και σημαντικές εμπειρίες που μπορούν να αξιοποιηθούν στο έπακρο εφόσον ο ερευνητής τελικά επιστρέψει στη χώρα. Όταν λοιπόν η «φυγή» συνοδεύεται και από αντίστοιχη επιστροφή όχι μόνο δεν είναι αρνητική αλλά θα έλεγα ότι έχει σημαντικότατες θετικές συνέπειες για την επιστημονική δραστηριότητα εντός της Ελλάδας. Στην ουσία εμπλουτίζει το ελληνικό ερευνητικό οικοσύστημα με νέες γνώσεις και εξειδικεύσεις που δεν ήταν προηγουμένως διαθέσιμες. Αυτό το «μπόλιασμα» αποτελεί στην ουσία τον πιο βασικό τρόπο εισαγωγής νέας τεχνογνωσίας αλλά και της διασύνδεσης της ελληνικής ερευνητικής κοινότητας με το παγκόσμιο επιστημονικό γίγνεσθαι.
Συμπερασματικά λοιπόν, αν μη τι άλλο, η μετακίνηση ενός επιστήμονα στο εξωτερικό είναι πολύτιμη για την εξέλιξη του ίδιου αλλά και δυνητικά για την εγχώρια επιστημονική ανάπτυξη. Το πρόβλημα επομένως δεν έγκειται στην ανακοπή της «φυγής» αλλά στη δημιουργία προϋποθέσεων και συνθηκών ώστε να υπάρχει και επιστροφή επιστημόνων από το εξωτερικό. Κάτι τέτοιο για να γίνει χρειάζεται να δημιουργήσουμε ένα κατάλληλο και ευνοϊκό περιβάλλον εντός της χώρας, το οποίο να δίνει την ευκαιρία σε επιστήμονες που θέλουν να επιστρέψουν να μπορούν να κάνουν την έρευνά τους με αξιώσεις και χωρίς περιορισμούς. Εκεί νομίζω πρέπει να επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας.
Το Ινστιτούτο σας αλλά και το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) γενικότερα, όπως μαθαίνω, είναι εξοπλισμένο με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, προκειμένου να μπορείτε να διεξάγετε έρευνα υψηλού επιπέδου. Παρουσιάστε μας τις υποδομές του Ερευνητικού σας Κέντρου.
Το ΙΤΕ, αλλά και πιο συγκεκριμένα το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ, φιλοδοξούσαν από την ίδρυσή τους να προσφέρουν υψηλού επιπέδου ερευνητικές υποδομές στους ερευνητές τους, ώστε να είναι εφικτό να μπορεί να πραγματοποιηθεί έρευνα αντίστοιχη εκείνης που διεξάγεται σε μεγάλα ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού. Αυτός είναι ένας στρατηγικός στόχος που είχε τεθεί από την αρχή και που εξακολουθεί να είναι προτεραιότητα στο ΙΤΕ και στο ΙΜΒΒ. Έτσι για παράδειγμα, το ΙΜΒΒ διαθέτει εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας, απαραίτητο για μελέτες Μοριακής Βιολογίας, Γενετικής, Γονιδιωματικής αλλά και Μοριακής και Κυτταρικής Απεικόνισης. Μάλιστα η Μονάδα Πολυφωτονικής Συνεστιακής Μικροσκοπίας είναι η πρώτη και μοναδική στο είδος της υποδομή στην Ελλάδα και ενσωματώνει την τελευταία λέξη της τεχνολογίας στην οπτική απεικόνιση βιολογικού υλικού. Επιτρέπει έτσι στους ερευνητές να διακρίνουν με ακρίβεια και να παρακολουθούν θεμελιώδεις βιολογικές διεργασίες βαθιά μέσα σε ζωντανά κύτταρα και οργανισμούς. Η εγκατάσταση του συστήματος κόστισε πάνω από 1,5 εκατομμύριο Ευρώ και χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από επιχορήγηση του ERC. Οι μοναδικές δυνατότητες του συστήματος είναι καταλυτικές για την επιτυχία καινοτόμων προσεγγίσεων σε ένα ευρύ φάσμα της βιοϊατρικής έρευνας, συμπεριλαμβανομένης της νευροβιολογίας και της βιολογίας της ανάπτυξης, καθώς και της μελέτης σοβαρών παθολογικών καταστάσεων του ανθρώπου, όπως οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες, ο καρκίνος και η διαδικασία της γήρανσης.
Άλλα Ινστιτούτα του ΙΤΕ επίσης διαθέτουν αντίστοιχου επιπέδου εξοπλισμό. Οι υποδομές αυτές, τις οποίες προσπαθούμε να βελτιώνουμε και να ανανεώνουμε συνεχώς, επιτρέπουν να κάνει κάποιος έρευνα χωρίς να έχει να ζηλέψει σε τίποτα αντίστοιχα Ινστιτούτα του εξωτερικού. Αυτό θεωρώ ότι είναι απαραίτητο προκειμένου να μπορεί το ΙΤΕ να προσελκύει εξαίρετους επιστήμονες από το εξωτερικό. Στην ουσία, να τους προσφέρει τη δυνατότητα να κάνουν στην Ελλάδα ό,τι θα έκαναν και στο εξωτερικό.
Κύριε Ταβερναράκη, πρόσφατα δημιουργήσατε τη Μονάδα ανάλυσης Αρχαίου DNA του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) που είναι η μοναδική στην Ελλάδα και η τρίτη σε όλη την Ευρώπη. Ποιος είναι ο σκοπός της μονάδας αυτής, και τι επιδιώκετε να ανακαλύψετε;
Πρόκειται για την πρώτη Μονάδα στο είδος της στην Ελλάδα και μια από τις λίγες στην Ευρώπη. Η μονάδα αυτή έχει τη δυνατότητα ανάλυσης και ανάγνωσης του DNA που απομονώνεται από δείγματα βιολογικού υλικού που προέρχονται από ανασκαφές. Το γενετικό αυτό υλικό μπορεί να είναι ανθρώπινο, αλλά μπορεί επίσης να έχει ζωική ή φυτική προέλευση. Η ανάγνωση αυτού του DNA μπορεί να δώσει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την ταυτότητα των οργανισμών από τους οποίους προέρχεται και, αν μιλάμε για ανθρώπινο DNA, μπορεί να δώσει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την προέλευση του ατόμου αλλά και τα χαρακτηριστικά του. Στην ουσία, το Εργαστήριο Αρχαιογενετικής που ιδρύθηκε ανοίγει ένα νέο παράθυρο στο παρελθόν και στην ιστορία του τόπου. Μέσω των αναλύσεων αρχαίου DNA είναι δυνατόν να αποκτηθεί πληροφορία που δεν αφορά μόνο τους ανθρώπινους πληθυσμούς μιας άλλης εποχής, αλλά επίσης τη βιοποικιλότητα του παρελθόντος καθώς και τις διατροφικές συνήθειες, αλλά και τεχνολογίες σχετικές με την αγροδιατροφή που χρησιμοποιούσαν άνθρωποι σε ιστορικούς και προϊστορικούς χρόνους. Ειδικά για την Ελλάδα, όπως καταλαβαίνετε, αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, με δεδομένη την πλούσια ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας. Η μονάδα αυτή, η οποία συστήθηκε στο ΙΤΕ με τη σημαντική οικονομική συνδρομή της Περιφέρειας Κρήτης, δίνει πλέον τη δυνατότητα σε Έλληνες αρχαιολόγους αλλά και επιστήμονες στο χώρο των βιοεπιστημών να αποκτήσουν πρόσβαση σε τεχνολογίες ανάλυσης που μέχρι πρόσφατα ήταν διαθέσιμες μόνο στο εξωτερικό. Επίσης, δημιουργεί μοναδικές ευκαιρίες διεπιστημονικών προσεγγίσεων και συνεργασιών ανάμεσα σε παραδοσιακά απομακρυσμένους επιστημονικούς κλάδους. Το πάντρεμα αυτό των κλασσικών και ανθρωπιστικών επιστημών με τις θετικές επιστήμες και συγκεκριμένα τη Βιολογία μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για καινοτόμες ερευνητικές δραστηριότητες. Επιπλέον, δημιουργεί ευκαιρίες για απασχόληση εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού.
Μπορούν οι υποδομές του Κέντρου, και κάποιες από τις ανακαλύψεις σας, να είναι προσβάσιμες και χρηστικές για τον απλό κόσμο, η παραμένουν αυστηρά στο στενό επιστημονικό κύκλο. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να μάθει χρήσιμες πληροφορίες για κάποιο χρόνιο νόσημα που έχει, ώστε να βοηθηθεί;
Η πρόθεσή μας στο ΙΤΕ είναι να δημιουργήσουμε ένα ερευνητικό περιβάλλον ανοιχτό προς την κοινωνία παρέχοντας πρόσβαση στις υποδομές μας σε όλους όσους θα ενδιαφερόντουσαν να έρθουν σε επαφή με την έρευνα και τα εργαστήρια. Μάλιστα έχουμε θεσμοθετήσει ημέρες πρόσβασης από σχολεία και άλλες ενδιαφερόμενες ομάδες που θα ήθελαν να επισκεφθούν το ίδρυμα και να ξεναγηθούν στους χώρους και τα εργαστήρια όλων των ινστιτούτων του ΙΤΕ. Επιπλέον, διοργανώνουμε ημερίδες και σεμινάρια ανοιχτά στο ευρύ κοινό. Επίσης, κάθε χρόνο την τελευταία Παρασκευή του Σεπτεμβρίου διοργανώνουμε στο Ηράκλειο τη «Βραδιά Ερευνητή». Πρόκειται για ένα ευρωπαϊκό θεσμό, που διεξάγεται ταυτόχρονα σε όλη την Ευρώπη και προσφέρει την ευκαιρία σε οποιονδήποτε να επισκεφθεί το ΙΤΕ, να μιλήσει με επιστήμονες και να παρακολουθήσει δρώμενα που αφορούν ερευνητικές δραστηριότητες και επιτεύγματα του Κέντρου. Συνολικά, κάθε χρόνο επισκέπτονται το ΙΤΕ αρκετές χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως νέα παιδιά, μαθητές και φοιτητές. Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένες πληροφορίες για χρόνια νοσήματα ή άλλα θέματα κοινού ενδιαφέροντος, βεβαίως υπάρχει η δυνατότητα της άμεσης επικοινωνίας με ερευνητές που ειδικεύονται στα θέματα αυτά. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα οργανώνονται θεματικές ημερίδες και παρουσιάσεις που αφορούν συγκεκριμένα προβλήματα υγείας.
Τέλος, να αναφέρω ότι το ΙΤΕ με την αρχική οικονομική συνδρομή της Πανκρητικής Ένωσης Αμερικής δημιούργησε τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, ένα υψηλής ποιότητας εκδοτικό οίκο με εξειδίκευση στα πανεπιστημιακά συγγράμματα, στα επιστημονικά, ιστορικά, λαογραφικά και λογοτεχνικά βιβλία τα όποια προσφέρει στην επιστημονική κοινότητα, άλλα και στο ευρύτερο κοινό, έχοντας παρουσία σε όλα τα βιβλιοπωλεία, άλλα και σε φροντισμένους χώρους βιβλίου που έχουν δημιουργηθεί από το ΙΤΕ στο Ηράκλειο και την Αθήνα.
Υπάρχει κάτι που να σας φοβίζει ή να σας απογοητεύει ιδιαίτερα στη ζωή σας;
Νομίζω όλοι μας αισθανόμαστε απογοήτευση όταν, παρόλο που προσπαθούμε να πετύχουμε το καλύτερο που μπορούμε, αντιμετωπίζουμε παράλογα εμπόδια, αγκυλώσεις, και ισοπεδωτικές καταστάσεις. Δυστυχώς στην Ελλάδα αυτά ήταν και συνεχίζουν να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας. Ειδικά ο χώρος της επιστήμης και της έρευνας είναι εξαιρετικά ευαίσθητος σε τέτοιες καταστάσεις. Η τεράστια γραφειοκρατία, το δαιδαλώδες νομικό και κανονιστικό πλαίσιο, οι καθυστερήσεις και η δυσκινησία του κρατικού μηχανισμού μπορούν κυριολεκτικά να καταπνίξουν κάθε πρωτοβουλία, να αποθαρρύνουν και να οδηγήσουν στην έξοδο ακόμα και τους ικανότερους και πιο επίμονους ερευνητές. Η επιστήμη είναι μια παγκοσμιοποιημένη ανθρωπινή δραστηριότητα, τα κριτήρια και οι απαιτήσεις είναι ίδιες παντού και κάνεις δεν περιμένει την Ελλάδα. Αν θέλουμε να μπορούμε να παρακολουθούμε τις εξελίξεις και να μην μείνουμε ανεπανόρθωτα πίσω – κάτι που θα είχε καταστροφικές συνέπειες για την κοινωνία και την οικονομία – θα πρέπει να απαλλάξουμε την έρευνα από πολλά βαρίδια. Αν μάλιστα θα θέλαμε να μην παρακολουθούμε απλώς αλλά να παίξουμε κι ενεργό ρόλο στο σύγχρονο επιστημονικό γίγνεσθαι, θα πρέπει να αλλάξουν πολλά πράγματα, γρήγορα. Δε θα τα απαριθμήσω εδώ γιατί δεν έχει σημασία, και λίγο πολύ όλοι τα αντιλαμβανόμαστε. Εξάλλου τα περισσότερα είναι απλά θέμα κοινής λογικής.
Σε πιο προσωπικό επίπεδο θα έλεγα ότι με φοβίζει η προοπτική να μην μπορώ να κάνω πράγματα που θα ήθελα να κάνω για να συνεισφέρω κι εγώ όσο μπορώ στην ανάπτυξη του χώρου της επιστημονικής έρευνας και της εκπαίδευσης. Ήδη, οι ερευνητές στη Ελλάδα αισθανόμαστε ότι κολυμπούμε ενάντια στο ρεύμα, κόντρα σε μόνιμα αντίξοες συνθήκες. Ακόμα κι έτσι όμως υπάρχουν αξιόλογα επιτεύγματα και συντελείται κάποια πρόοδος. Φοβάμαι το ενδεχόμενο ακόμα κι αυτό να μην είναι πια εφικτό.
Ποια είναι τα σχέδια και τα όνειρά σας για το άμεσο μέλλον;
Από τη θέση του Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου του ΙΤΕ θα ήθελα να συνεισφέρω κι εγώ όσο περισσότερο μπορώ στην ανάπτυξη του Ιδρύματος και στην ενίσχυση της αριστείας του. Ανάμεσα στις άμεσες προτεραιότητές μου είναι η ανανέωση και η περαιτέρω αύξηση του ερευνητικού δυναμικού όλων των Ινστιτούτων του ΙΤΕ, με νέους δυναμικούς ερευνητές, φρέσκιες ιδέες και καινοτόμες ερευνητικές δραστηριότητες. Είναι ζωτικής σημασίας και ιδιαίτερα κρίσιμο για την ανάπτυξη του ΙΤΕ να γίνει κάτι τέτοιο. Με τον τρόπο αυτό θεωρώ ότι μπορούμε συνεισφέρουμε ουσιαστικά όχι μόνο στην ανάσχεση του περίφημου “brain drain”, αλλά και στην προσέλκυση νέων επιστημόνων από το εξωτερικό. Θέλουμε δηλαδή να κάνουμε αυτό ακριβώς που σας έλεγα και πιο πριν, να δημιουργήσουμε ένα ερευνητικό περιβάλλον τέτοιο που να διευκολύνει τους ερευνητές να διεξάγουν έρευνα αιχμής σε μοντέρνες επιστημονικές κατευθύνσεις. Πετυχαίνουμε έτσι τη διατήρηση και ενίσχυση της ερευνητικής αριστείας που είναι απαραίτητη για την επιτυχία και την μακροπρόθεσμη επιβίωση του ΙΤΕ. Ειδικά για ένα ίδρυμα της περιφέρειας όπως το ΙΤΕ είναι πολύ σημαντικό να έχει τη σφραγίδα της αριστείας. Μόνο έτσι μπορεί να εξασφαλίσει την προσέλκυση των ικανότερων επιστημόνων, αλλά και την επιτυχή χρηματοδότηση από ανταγωνιστικά προγράμματα της Ελλάδας και του εξωτερικού η οποία είναι απαραίτητη για την επιβίωσή του, ειδικά σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης.
Πέρα από αυτά, ένα από τα σημαντικότερα σχέδια που έχουμε για το μέλλον είναι και η δραστηριοποίηση σε νέες ερευνητικές κατευθύνσεις που έχουν άμεση σχέση με τις κοινωνικές προκλήσεις και τις εθνικές προτεραιότητες. Έτσι, για παράδειγμα, έχουμε ήδη ξεκινήσει τη δημιουργία ενός Κέντρου Εξατομικευμένης Ιατρικής –του πρώτου στην Ελλάδα– το οποίο θα έχει τη δυνατότητα να παρέχει διαγνωστικές υπηρεσίες τελευταίας τεχνολογίας που βασίζονται στην πλήρη ανάλυση DNA. Έχοντας τη σχετική πληροφορία, ένας γιατρός μπορεί να αποφασίσει την καταλληλότερη και πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση/αγωγή για τον κάθε ασθενή. Στην ουσία, μιλάμε πλέον για εξατομικευμένη αντιμετώπιση του κάθε νοσήματος. Αυτό είναι το μέλλον της σύγχρονης ιατρικής και ήδη έχει ξεκινήσει η εφαρμογή του συστήματος αυτού σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Βρετανία, η Ελβετία, η Γερμανία και άλλες. Στην Ελλάδα δε διαθέτουμε ακόμα αυτή τη δυνατότητα, και το Κέντρο Εξατομικευμένης Ιατρικής που προσπαθούμε να δημιουργήσουμε έρχεται να συμπληρώσει αυτό το σημαντικό κενό. Έτσι η χώρα δεν θα μείνει πίσω στον τομέα αυτό που είναι νευραλγικής σημασίας για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Μια από τις, θα έλεγα, ωφέλιμες παράπλευρες συνέπειες του εγχειρήματος αυτού είναι και η άμεση διασύνδεση της έρευνας με την ευρύτερη κοινωνία, τις ανάγκες και τις προτεραιότητές της. Κάτι τέτοιο εντάσσεται στη γενικότερη στρατηγική του ΙΤΕ, να συνδέσει δηλαδή την έρευνα με τις επιταγές της κοινωνίας αλλά και της εθνικής οικονομίας.
Σε ό,τι αφορά τις δικές μου ερευνητικές δραστηριότητες, θα ήθελα να μπορώ να συνεχίσω το ερευνητικό μου έργο όπως και κάθε άλλος ερευνητής στο ΙΤΕ. Θεωρώ ότι έτσι συνεισφέρω κι εγώ έμπρακτα το δικό μου λιθαράκι στη συνολική προσπάθεια που γίνεται από όλους για την ενίσχυση των ερευνητικών δραστηριοτήτων του Ιδρύματος, αλλά και στην εκπαίδευση της επόμενης γενιάς επιστημόνων, κάτι που είναι επίσης πολύ σημαντικό.
Κλείνοντας κύριε Ταβερναράκη, και αφού σας ευχαριστήσω θερμά για τη συνέντευξή μας, θέλω να σας ζητήσω να μας πείτε ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να μεταφέρουμε προς τους θεσμικούς παράγοντες της χώρας μας αναφορικά με το μέλλον του τόπου μας;
Το μήνυμα που θα ήθελα να δώσω κλείνοντας έχει ως εφαλτήριο ένα σημείο που ανάφερα και πριν: Παρά τις αντίξοες συνθήκες που βέβαια δεν είναι μονάχα τωρινό φαινόμενο –διαχρονικά στην Ελλάδα η έρευνα δεν υποστηριζόταν όσο θα έπρεπε– υπάρχει η δυνατότητα να γίνει έρευνα με αξιώσεις, στο υψηλότερο επίπεδο, η οποία να μην έχει να ζηλέψει σε τίποτα αυτή που γίνεται σε κορυφαία Ιδρύματα του εξωτερικού. Υπάρχουν δηλαδή στην Ελλάδα αυτό που συχνά αποκαλούμε «θύλακες αριστείας», εργαστήρια και ερευνητικά κέντρα που προσφέρουν ένα διεθνώς ανταγωνιστικό ερευνητικό περιβάλλον. Ξεκινώντας από αυτό το δεδομένο, θεωρώ ότι θα πρέπει η Πολιτεία να αναγνωρίσει ως εθνική προτεραιότητα την έρευνα και να την υποστηρίξει έμπρακτα κατ’ αντιστοιχία αυτού που γίνεται σε χώρες του εξωτερικού. Η έρευνα μπορεί να αποτελέσει ουσιαστικό μοχλό για την ανάπτυξη και την οικονομική ανάκαμψη της χώρας. Επίσης, μπορεί να δώσει λύση στην αντιμετώπιση του “brain drain”, αλλά και του “brain waste”, της σπατάλης δηλαδή υψηλά εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού που δεν αξιοποιείται κατάλληλα. Και τα δυο έχουν εξελιχθεί σε μείζονα προβλήματα του πιο δυναμικού κομματιού της ελληνικής κοινωνίας, των νέων ανθρώπων. Η επένδυση στην έρευνα και την επιστήμη είναι επένδυση στο μέλλον.
