Δρ Αριστείδης Αντσακλής, Καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής
Σκοπός της Αρχής δεν είναι να κλείσει τις μονάδες που λειτουργούν στην Ελλάδα αλλά να βοηθήσει στη καλύτερη λειτουργία τους. Ο νόμος στην Ελλάδα είναι πάρα πολύ καλός, είναι φιλελεύθερος και πρέπει όλοι να τον ακολουθούν, προκειμένου οι μονάδες να λειτουργήσουν καλύτερα, σωστότερα και δεοντολογικά, ώστε να έχουν καλύτερη περίθαλψη τα ενδιαφερόμενα ζευγάρια.
Κύριε καθηγητά, πρόσφατα πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1ο Επιστημονικό Συμπόσιο Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, με τίτλο «Νέοι Ορίζοντες στην Εξωσωματική Γονιμοποίηση». Ποιος ήταν ο σκοπός του συμποσίου;
Στο συμπόσιο συζητήθηκαν αρκετά ζητήματα και επιστημονικά αλλά και θέματα δεοντολογίας. Κυρίως όμως συζητήθηκε το ζήτημα της ύπαρξης ενός παιδιού που έχει τρεις γονείς. Δηλαδή, όταν παρθεί ο πυρήνας ενός ωαρίου και τοποθετηθεί σε ένα άλλο ωάριο. Τέτοια παιδιά έχουν γεννηθεί σε όλο τον κόσμο αυτή τη στιγμή, όμως η μέθοδος αυτή βρίσκεται ακόμα σε πειραματικό επίπεδο.
Ένα όμως από τα σημαντικότερα θέματα που συζητήθηκε στο συμπόσιο είναι το νέο νομοθετικό πλαίσιο που εφαρμόζεται για τις εξωσωματικές στην Ελλάδα. Αυτό θεωρώ ότι είναι ένα από τα σημαντικότερα θέματα που πρέπει να γνωρίζει ο κόσμος. Αυτή τη στιγμή όλες οι μονάδες εξωσωματικής δεν έχουν άδεια λειτουργίας. Επομένως, το πρώτο πράγμα που ξεκίνησε η Αρχή είναι η διαδικασία αδειοδότησης των 44 μονάδων.
Ποιος είναι ο σκοπός και το έργο της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής;
Η Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (Ε.Α.Ι.Υ.Α) στοχεύει στην περιφρούρηση της έννομης τάξης στο τοπίο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στη χώρα μας με σκοπό την προστασία τόσο του υποβοηθούμενου ζεύγους, ή της γυναίκας, και των παιδιών που θα γεννηθούν με μεθόδους Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (Ι.Υ.Α.). Έχει ως αποστολή την εποπτεία της εφαρμογής των νόμων 3089/2002 και 3305/2005.
Η Αρχή έχει επίσης ως σκοπό την εύρυθμη λειτουργία και την ενδυνάμωση του έργου των Μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (Μ.Ι.Υ.Α) και των Τραπεζών Κρυοσυντήρησης (T.K.).
Ποιο είναι το μέχρι τώρα έργο της Αρχής;
Η Ε.Α.Ι.Υ.Α έχει προβεί στις απαιτούμενες από το νόμο ενέργειες προκειμένου να υλοποιήσει προβλεπόμενες ρυθμίσεις από το νόμο 3305/2005 για τη διασφάλιση της διαφάνειας στη λειτουργία των Μονάδων όπως:
1) Κατάρτισε το Προεδρικό Διάταγμα (Π.Δ.) 10/2016 το οποίο αφορά την «Ίδρυση και λειτουργία Μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, Όροι και Προϋποθέσεις».
2) Εισηγήθηκε στον αρμόδιο Υπουργό Υγείας την έκδοση της Υπουργικής Απόφασης (Υ.Α) οικ 6901/2015 στην οποία αναφέρονται οι Όροι Ίδρυσης και λειτουργίας των Τραπεζών Κρυοσυντήρησης.
3) Κατάρτισε τον Κώδικα Δεοντολογίας για τα θέματα που σχετίζονται με την Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, ο οποίος δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο ΦΕΚ 293/7/2/2017.
Σε εφαρμογή των ανωτέρω έχουν υποβάλει στην Ε.Α.Ι.Υ.Α μέχρι την λήξη καθορισμένης από την Αρχή προθεσμίας αιτήσεις για αδειοδότηση 44 Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (Μ.Ι.Υ.Α.) και Τράπεζες Κρυοσυντήρησης. Έχουν ήδη αδειοδοτηθεί οι 11, ενώ εκτιμάται ότι σύντομα θα έχουν πάρει άδεια οι Μ.Ι.Υ.Α και οι Τ.Κ., εφόσον πληρούν τις ισχύουσες προϋποθέσεις του ανωτέρω ΠΔ και της ΥΑ.
Έχει εκδώσει κανονιστικές πράξεις και αποφάσεις, που έχουν δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως όπως:
⦁ ΦΕΚ 2908/Τεύχος Β/13-9-2016: Καθορισμός διαδικασίας και οργάνων ελέγχου της ΕΑΙΥΑ για την αδειοδότηση των ΜΙΥΑ. Ενέργειες και διαδικασίες για τη διασφάλιση της ποιότητας των παρεχόμενων από τις ΜΙΥΑ υπηρεσιών, κατηγορίες και διαχείριση κινδύνων, κωδικοποίηση δειγμάτων.
⦁ ΦΕΚ 2875/Τεύχος Β/9-9-2016: Όροι διασύνδεσης των ΜΙΥΑ σε περιπτώσεις επιπλοκών. Ενέργειες και διαδικασίες για τη διασφάλιση της ποιότητας των παρεχόμενων από τις Τράπεζες Κρυοσυντήρησης υπηρεσιών, κατηγορίες και διαχείριση κινδύνων, κωδικοποίηση δειγμάτων. Καθορισμός διαδικασίας και οργάνων ελέγχου της ΕΑΙΥΑ για την αδειοδότηση των Τραπεζών Κρυοσυντήρησης.
⦁ ΦΕΚ 2683/Τεύχος Β/9-10-2014: Τροποποίηση της Αποφ.36/2008 «Καταβολή δαπανών και αποζημιώσεως στις περιπτώσεις διάθεσης γαμετών χωρίς αντάλλαγμα και παρένθετης μητρότητας».
⦁ ΦΕΚ 2589/ Τεύχος Β /29-9-2014: Καθορισμός του ακριβούς αριθμού γονιμοποιημένων ωαρίων που μεταφέρονται σε επί μέρους ομάδες υποβοηθούμενων προσώπων.
⦁ ΦΕΚ 670/Τεύχος Β/16-4-2008: Καταβολή δαπανών και αποζημιώσεως στις περιπτώσεις διάθεσης γαμετών χωρίς αντάλλαγμα και παρένθετης μητρότητας.
⦁ ΦΕΚ 170/τεύχος Β/6-2-2008: Ιατρική Υποβοήθηση αναπαραγωγής σε άτομα οροθετικά για τον ιό της ανθρώπινης ανοσοποιητικής ανεπάρκειας.
Γιατί πιστεύετε ότι η χώρα μας είναι ψηλά στη λίστα επιλογής των ζευγαριών που χρειάζεται να ακολουθήσουν τον δρόμο της υποβοηθούμενης γονιμοποίησης;
Διότι στην Ελλάδα υπάρχει ένας νόμος πάρα πολύ φιλελεύθερος και που δεν υπάρχει σε άλλες χώρες. Για παράδειγμα στην Ιταλία απαγορεύονται οι δότριες, όπως και σε πολλά άλλα κράτη. Στη χώρα μας επιτρέπονται οι δότριες, και θεωρώ ότι καλώς επιτρέπονται.
Ένα άλλο θέμα είναι το εξής: ο επικαλούμενος ιατρικός τουρισμός. Δεν νομίζω όμως ότι όλα αυτά τα ζευγάρια έρχονται εδώ για να κάνουν ιατρικό τουρισμό. Αυτό που γίνεται είναι ένα είδος διασυνοριακή μεταφορά ωαρίων. Διότι ιατρικός τουρισμός σημαίνει άλλο πράγμα.
Όσον αφορά όμως την εξωσωματική στη χώρα μας, μια γυναίκα μπορεί, για παράδειγμα, να αφήσει τα ωάρια της εδώ και αργότερα να θελήσει να τα μεταφέρει στην χώρα της. Θα βλέπουμε δηλαδή αντί να χρειάζεται να έρχονται εδώ οι άρρωστοι για να γονιμοποιήσουν ένα ωάριο, θα μεταφέρονται γονιμοποιημένα έμβρυα οπουδήποτε στον κόσμο ώστε να τα εμφυτεύσουν στην γυναίκα. Επομένως, το θέμα της αδειοδότησης είναι πάρα πολύ σημαντικό ζήτημα για τη χώρα μας διότι, οι μονάδες που κάνουν αυτή τη δουλειά, είτε δίνουν ωάρια, είτε μεταφέρουν ωάρια, είτε γονιμοποιημένα έμβρυα πρέπει να είναι πιστοποιημένες και άρα χρειάζεται οπωσδήποτε αδειοδότηση από το κράτος. Και η αδειοδότηση για να δοθεί είναι πάρα πολύ δύσκολη υπόθεση. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 44 μονάδες στην Ελλάδα, από τις οποίες καμία δεν είχε μέχρι τώρα άδεια. Και για να δοθεί σωστά η άδεια θα πρέπει να μελετήσουμε όλους τους φακέλους, από την κάθε μονάδα, να κάνουμε αυτοψία στο χώρο, για να δούμε τα προβλήματα τα οποία υπάρχουν (και πιστέψτε με υπάρχουν πολλά προβλήματα -σας διαβεβαιώνω) σε πολύ μεγάλες μονάδες, οι οποίες μάλιστα δεν εκτιμώ ότι θα μπορέσουν να πάρουν άδεια, εάν δεν διορθώσουν τα προβλήματα στη λειτουργία τους. Και φυσικά πρέπει να τονίσω ότι η άδεια δεν δύνεται για πάντα. Η άδεια δίνεται για τρία χρόνια και μπορεί να παρθεί πίσω εάν σε κάποιο ξαφνικό έλεγχο που θα κάνει η Αρχή διαπιστωθεί κάποιο σημαντικό πρόβλημα.
Ποια είναι τα προβλήματα που έχετε εστιάσει ότι υπάρχουν στις μονάδες εξωσωματικής;
Καταρχάς, να πούμε ότι η Αρχή υποβοηθούμενης αναπαραγωγής δεν έχει δικά της έσοδα. Η αρχή έχει πει ότι πρέπει οι μονάδες που αδειοδοτούνται, να πληρώνουν ένα παράβολο. Το οποίο το πληρώνει το Υπουργείο Υγείας, όμως το Υπουργείο Υγείας αυτή τη στιγμή δεν πληρώνει την Αρχή ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει σωστά, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουμε σημαντικά προβλήματα και να καθυστερούμε στο έργο μας.
Για παράδειγμα εάν εμείς πρέπει να πάμε στην Κρήτη για να πραγματοποιήσουμε έλεγχο σε μια μονάδα, πρέπει να περάσουμε μια ολόκληρη διαδικασία προεγκρίσεων κλπ ώστε να μπορέσουμε να κάνουμε το ταξίδι. Αυτή τη στιγμή που σας μιλάω υπάρχουν εισιτήρια τα οποία δεν έχουν πληρωθεί από το Υπουργείο Υγείας.
Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα είναι ότι η αρχή δεν έχει ακόμα το απαιτούμενο προσωπικό, όπως ορίζει ο νόμος, δηλαδή 30 εργαζόμενους. Στην πραγματικότητα έχουμε μόνο δύο άτομα προσωπικό. Φαντάζεστε λοιπόν τι γίνεται. Ποιος θα κάνει τη δουλειά, που απαιτείται;
Ένα τρίτο ακόμα θέμα, πολύ σοβαρό κατά την άποψή μου είναι ότι η Αρχή έχει έναν Κώδικα Δεοντολογίας για το πώς πρέπει να δρα ένας γιατρός που κάνει εξωσωματική και ο οποίος βγήκε πρόσφατα σε ΦΕΚ. Διότι εγώ αναρωτιέμαι είναι σωστό μια γυναίκα 67 ετών να γεννήσει; Και ποιος γιατρός της είπε ότι είναι σωστό, ή ότι δεν θα κινδυνεύσει; Αυτά τα πράγματα δεν είναι λογικά και θεωρώ ότι η Αρχή θα πρέπει να επεμβαίνει, όταν γίνονται αντιληπτά και κυρίως όταν διαφημίζονται, τέτοιου είδους εξωσωματικές.
Επίσης, ο Κώδικας αναφέρει ότι απαγορεύεται η διαφήμιση. Το θέμα της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι ένα ευαίσθητο θέμα, διότι έχουμε να κάνουμε με νεογνά, μητέρες, γυναίκες που προσπαθούν και αγωνιούν να κάνουν ένα παιδί. Δουλειά μας είναι να προστατεύσουμε εμείς τον κόσμο, είναι υποχρέωσή μας. Διότι υπάρχουν μονάδες, αυτή τη στιγμή, πολύ καλές και υπάρχουν και μονάδες λιγότερο καλές. Αλλά δεν γίνεται να τους «παίρνει όλους η μπάλα», και τους καλούς και τους ηθικούς και τους επαγγελματίες.
Σκοπός της Αρχής δεν είναι να κλείσει τις μονάδες που λειτουργούν στην Ελλάδα αλλά να βοηθήσει στη καλύτερη λειτουργία τους. Ο νόμος στην Ελλάδα είναι πάρα πολύ καλός, είναι φιλελεύθερος και πρέπει όλοι να τον ακολουθούν, προκειμένου οι μονάδες να λειτουργήσουν καλύτερα, σωστότερα και δεοντολογικά, ώστε να έχουν καλύτερη περίθαλψη τα ενδιαφερόμενα ζευγάρια.
Με ποιο τρόπο βρίσκεται κοντά στους πολίτες η ΕΑΙΥΑ;
Πέρα από το έργο της όσον αφορά την τήρηση του νομοθετικού πλαισίου για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, η Αρχή στέκεται αρωγός δίπλα στους ενδιαφερόμενους. Δίνει απάντηση στα ερωτήματα πολιτών, έχοντας δημιουργήσει το site «eaiya.gov.gr», και είναι πρακτικά δίπλα σε όσους επιθυμούν να ωφεληθούν από την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Απαντά σε ερωτήσεις πολιτών σχετικά με τις προϋποθέσεις για την εφαρμογή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως α) το όριο ηλικίας του υποβοηθούμενου ατόμου, β) την εφαρμογή της μεθόδου ΙΥΑ σε οροθετικά άτομα, γ) τη διακίνηση γεννητικού υλικού εντός και εκτός χωρών Ευρωπαϊκής Ένωσης, δ) την παρένθετη μητρότητα, ε) την εφαρμογή της διαδικασίας σε άτομα που τελούν σε ελεύθερη ένωση.
Πως λειτουργεί η Ηλεκτρονική Διασύνδεση των Μονάδων και σε τι μπορεί να βοηθήσει;
Ουσιώδες μέλημα της Αρχής αποτελεί η Ηλεκτρονική Διασύνδεση των Μονάδων, σύμφωνα με την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις επισκέψεις που έκανε η γυναίκα στο γιατρό της, τον αριθμό των εξωσωματικών στις οποίες υπεβλήθη, των αριθμό των ωαρίων που ελήφθησαν, των αριθμό των εμβρύων που εμφυτεύθηκαν και των αριθμό των κυήσεων, ώστε να γνωρίζουμε το ποσοστό επιτυχίας και των αριθμό των παιδιών που γεννήθηκαν.
Για να μπορεί η Αρχή να συλλέξει όλες αυτές τις απαραίτητες πληροφορίες, θα πρέπει να έχει ικανοποιητικό αριθμό προσωπικού και δυστυχώς το προσωπικό αυτό δεν υπάρχει αλλά ευελπιστούμε ότι θα το έχουμε στο προσεχές μέλλον.
Η Αρχή οφείλει να γνωρίζει την ταυτότητα και το ιατρικό ιστορικό των δοτριών και να γνωρίζει επίσης και να καταγράφει τον αριθμό των ωαρίων τα οποία δίνουν, εντός των πλαισίων της προστασίας των προσωπικών δεδομένων τους.
Γι’ αυτό είναι σημαντικό να έχουμε την πραγματική εικόνα όλων των διαδικασιών που γίνονται σε όλα τα κέντρα, καθ’ όσων υποχρέωση μας είναι η προστασία των ζευγαριών και ο ποιοτικός έλεγχος της λειτουργίας των μονάδων.
Θα πρέπει λοιπόν να μπει μια τάξη, στο χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Θα ήθελα να σας πω ότι υπάρχουνε μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής πολύ καλά οργανωμένες με πολύ καλά επιστημονικά ενημερωμένους γιατρούς και με πολύ υψηλό επίπεδο γνώσεων και πρακτικής. Οι περισσότεροι συνάδελφοι κατανοούν την ανάγκη της επιβολής του νόμου, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η καλή ποιότητα της δουλειάς τους.
Η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ελέγχει τις νόμιμες προϋποθέσεις που υφίστανται για την αδειοδότηση της μονάδας και μετά από αυτοψία ελέγχει εάν τηρούνται, σύμφωνα με τον φάκελο που κατατίθεται οι προϋποθέσεις, και κατόπιν χορηγείται η άδεια ίδρυσης και λειτουργίας στις Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και στις Τράπεζες Κρυοσυντήρησης. Η Αρχή έχει δικαίωμα να διενεργεί έκτακτους ελέγχους αυτεπαγγέλτως, ή κατόπιν καταγγελίας και επιβάλει τις προβλεπόμενες διοικητικές κυρώσεις κατόπιν διενέργειας σχετικής διοικητικής έρευνας. Συνεργάζεται με αντίστοιχες Αρχές άλλων κρατών, καθώς και με Ευρωπαϊκούς και Διεθνείς Οργανισμούς και Φορείς σε ζητήματα σχετικά με την άσκηση των αρμοδιοτήτων της, και γενικά συμπαραστέκεται σε όσους ενδιαφέρονται για την εφαρμογή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. ⨯
