Νέες κατευθυντήριες οδηγίες έσπευσε να εκδώσει η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), σε μια προσπάθεια να προλάβει τις εξελίξεις, μετά την έντονη κινητικότητα γύρω από τις ραδιοφαρμακευτικές θεραπείες.
Το ενδιαφέρον για την κατηγορία των ραδιοφαρμάκων εκτοξεύτηκε μετά την έγκριση, τον Μάρτιο του 2022, του Pluvicto της Novartis για συγκεκριμένες μορφές ανθεκτικού στον ευνουχισμό καρκίνου του προστάτη. Το φάρμακο εξελίχθηκε σε blockbuster, ξεπερνώντας σε πωλήσεις το 1 δισ. δολάρια το 2024. Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, οι προβλέψεις κάνουν λόγο για μια αγορά που θα ξεπεράσει τα 16 δισ. δολάρια έως το 2033, με μεγάλες εταιρείες όπως η AstraZeneca, η Bayer και η Novartis να ετοιμάζονται να διεκδικήσουν σημαντικό μερίδιο.
Ο Stephen Hahn, που πρόσφατα ανέλαβε CEO στη Nucleus RadioPharma, σημείωσε σε συνέντευξή του στο BioSpace ότι οι συνεχώς αυξανόμενες αιτήσεις νέων φαρμάκων (NDAs) και ερευνητικών πρωτοκόλλων (INDs) κατέστησαν σαφές στον FDA ότι απαιτείται συνέπεια στη διαδικασία ανάπτυξης και έγκρισης. «Είναι θετικό ότι η υπηρεσία προσφέρει πλέον σαφήνεια ως προς το ποιες είναι οι προσδοκίες», όπως σημειώνει. Τον Απρίλιο του 2024, η Novartis απέσπασε μια ακόμη έγκριση για ραδιοφάρμακο, το Lutathera, αυτή τη φορά για παιδιατρικούς ασθενείς με γαστροεντεροπαγκρεατικούς νευροενδοκρινείς όγκους. Μαζί με το Pluvicto, οι πωλήσεις ξεπέρασαν τα 2 δισ. δολάρια, όμως η Novartis δεν είναι μόνη στη «μάχη». Από εξειδικευμένες εταιρείες, όπως η Perspective Therapeutics, μέχρι κολοσσούς όπως η Eli Lilly, η AstraZeneca και η Bristol Myers Squibb, όλοι σπεύδουν να μπουν δυναμικά στο νέο αυτό πεδίο.
Σαφές μήνυμα προς τη βιομηχανία
Για τον Hahn, οι οδηγίες του FDA λειτουργούν σαν «πράσινο φως» προς τη βιομηχανία, δείχνοντας ότι ο Οργανισμός περιμένει ολοένα και περισσότερες αιτήσεις στο άμεσο μέλλον. Ο Andrew Tsai, αναλυτής στη Jefferies, συμφωνεί: «Είναι καλό σημάδι ότι ο FDA ασχολείται σοβαρά με το θέμα και θέλει να συνεργαστεί με τον κλάδο, παρέχοντας οδηγίες χωρίς να είναι υποχρεωμένος να το κάνει».
Το προσχέδιο, που είναι ανοιχτό για δημόσια διαβούλευση έως τις 20 Οκτωβρίου, επικεντρώνεται σε ζητήματα όπως η βελτιστοποίηση δόσης, ο σχεδιασμός κλινικών μελετών, η επιλογή ασθενών και, φυσικά, η ασφάλεια. Οι θεραπείες με ραδιοφάρμακα (RLT) συνδυάζουν ένα ραδιενεργό ισότοπο με ένα μόριο-στόχο που το κατευθύνει σε συγκεκριμένους ιστούς. Στην περίπτωση του Pluvicto, το ισότοπο λουτετίου συνδέεται με μόριο που αναγνωρίζει τα καρκινικά κύτταρα του προστάτη. Ωστόσο, οι δόσεις έως σήμερα συχνά βασίζονταν σε παραδοσιακές ακτινοθεραπείες.
«Μέχρι τώρα μιλούσαμε για μηχανές που έριχναν δέσμες ακτινοβολίας εξωτερικά», εξηγεί ο Mike Ritchie, εμπορικός διευθυντής της Champions Oncology. «Σήμερα, έχουμε ένα εντελώς νέο πεδίο: εγχέουμε την ακτινοβολία στο σώμα, με στοχευμένο τρόπο».
Το άγνωστο πεδίο
Επειδή πρόκειται για σχετικά άγνωστο ακόμη πεδίο, ο FDA ζητά περισσότερα δεδομένα για τις δοκιμαζόμενες δόσεις και τις παρενέργειες, αλλά και ακριβείς μετρήσεις ακτινοβολίας σε διάφορα όργανα. Παρότι οι RLTs σχεδιάζονται ώστε να συσσωρεύονται αποκλειστικά στο όργανο-στόχο, η έκφραση ορισμένων γονιδίων σε εκτός-στόχου ιστούς κάνει απαραίτητη την παρακολούθηση πιθανών ανεπιθύμητων εκθέσεων. Ο Ritchie παρομοιάζει τα ραδιοφάρμακα με τα αντισώματα-συζευγμένα φάρμακα (ADCs). Το πρώτο ADC που εγκρίθηκε από τον FDA, το Mylotarg της Pfizer, αποσύρθηκε αργότερα λόγω σοβαρών ζητημάτων ασφάλειας. «Ο FDA δεν θέλει να επαναληφθεί το ίδιο με τα ραδιοφάρμακα», τόνισε.
Επενδυτικός πυρετός
Το ενδιαφέρον των επενδυτών είναι έντονο. Μόνο το 2024, τέσσερις μεγάλοι παίκτες –Novartis, Eli Lilly, AstraZeneca και Bristol Myers Squibb– ξόδεψαν δισεκατομμύρια για να αποκτήσουν μικρότερες εταιρείες του χώρου. «Μιλάμε για έναν τομέα που πριν από πέντε ή δέκα χρόνια λίγοι έπαιρναν στα σοβαρά», όπως σημείωσε ο Tsai. Για τον Hahn, η πρόοδος είναι ήδη απτή. Το Pluvicto ξεκίνησε με περιορισμένη ένδειξη στον καρκίνο του προστάτη, αλλά ήδη επεκτάθηκε σε πολλαπλές κατηγορίες ασθενών. «Στον ανθεκτικό καρκίνο του προστάτη οι επιλογές ήταν ορμονοθεραπεία και μετά χημειοθεραπεία, με μέτρια αποτελεσματικότητα. Τα ραδιοφάρμακα μπορούν να προσφέρουν επιβίωση, καλύτερη ποιότητα ζωής και λιγότερες παρενέργειες».
Ο ίδιος πιστεύει ότι στο μέλλον οι RLTs θα συνδυάζονται με ανοσο-ογκολογικούς παράγοντες, πολλαπλασιάζοντας την αποτελεσματικότητα σε δύσκολα θεραπεύσιμους καρκίνους, όπως του μαστού, του πνεύμονα και το μελάνωμα. «Σε πολλές περιπτώσεις τα σημερινά εργαλεία είναι ανεπαρκή ή ιδιαίτερα τοξικά», υπογράμμισε. «Η ογκολογία παραμένει γεμάτη ανεκπλήρωτες ανάγκες».
Τα ραδιοφάρμακα (radiopharmaceuticals) αποτελούν έναν από τους πιο ραγδαία αναπτυσσόμενους κλάδους της ιατρικής και της φαρμακοβιομηχανίας. Πρόκειται για μια κατηγορία φαρμάκων που συνδυάζει τη δύναμη της στοχευμένης θεραπείας με την ενέργεια της ραδιενέργειας, ανοίγοντας νέους δρόμους για τη διάγνωση και τη θεραπεία σοβαρών ασθενειών, κυρίως του καρκίνου.
Τι είναι τα ραδιοφάρμακα
Ραδιοφάρμακο ονομάζεται κάθε φαρμακευτική ουσία που περιέχει ένα ραδιενεργό ισότοπο. Ουσιαστικά πρόκειται για μόρια που ενώνονται με έναν «ραδιονουκλίδιο» (radioisotope) και καθοδηγούνται σε συγκεκριμένους ιστούς ή όργανα του σώματος. Χάρη σε αυτή τη στοχευμένη δράση, τα ραδιοφάρμακα μπορούν να χρησιμοποιηθούν:
- Διαγνωστικά: εντοπίζοντας καρκινικούς όγκους ή άλλες ανωμαλίες μέσω απεικονιστικών μεθόδων (π.χ. PET scans).
- Θεραπευτικά: απελευθερώνοντας ακτινοβολία τοπικά, καταστρέφουν τα καρκινικά κύτταρα με μεγάλη ακρίβεια και περιορισμένη βλάβη στους υγιείς ιστούς.
Τι αλλάζει στη φαρμακοβιομηχανία
Η είσοδος των ραδιοφαρμάκων αλλάζει το τοπίο της φαρμακευτικής βιομηχανίας σε πολλά επίπεδα:
- Νέο θεραπευτικό παράδειγμα
Μέχρι σήμερα, η θεραπεία του καρκίνου βασιζόταν κυρίως στη χημειοθεραπεία, την ανοσοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία. Τα ραδιοφάρμακα φέρνουν μια τέταρτη στρατηγική γραμμή: συνδυάζουν την ακρίβεια της στοχευμένης θεραπείας με την ισχύ της ραδιενέργειας.
- Ραγδαία ανάπτυξη αγοράς
Η αγορά των ραδιοφαρμάκων, που σήμερα μετριέται σε λίγα δισεκατομμύρια δολάρια, εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει τα 16 δισ. δολάρια μέχρι το 2033. Η Novartis ήδη έχει κυκλοφορήσει το Pluvicto για καρκίνο του προστάτη και το Lutathera για νευροενδοκρινικούς όγκους, με πωλήσεις δισεκατομμυρίων.
- Επενδύσεις και εξαγορές
Οι φαρμακευτικοί κολοσσοί όπως η AstraZeneca, η Eli Lilly, η Bayer και η Bristol Myers Squibb επενδύουν τεράστια ποσά, εξαγοράζοντας μικρότερες εταιρείες ραδιοφαρμάκων. Η τάση αυτή θυμίζει την «έκρηξη» της ανοσοθεραπείας πριν από μια δεκαετία.
- Ρυθμιστικές εξελίξεις
Ο FDA και άλλες ρυθμιστικές αρχές αναπτύσσουν νέες οδηγίες για τον τρόπο με τον οποίο θα εγκρίνονται τα ραδιοφάρμακα. Ζητούν πιο λεπτομερή δεδομένα για τη δόση, την ασφάλεια και τις πιθανές παρενέργειες, καθώς η χορήγηση ραδιενέργειας στον οργανισμό απαιτεί πολύ αυστηρά πρωτόκολλα.
- Συνδυαστικές θεραπείες
Οι ειδικοί προβλέπουν ότι τα ραδιοφάρμακα θα χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με ανοσοθεραπείες ή άλλες στοχευμένες θεραπείες, πολλαπλασιάζοντας την αποτελεσματικότητα και ανοίγοντας δρόμο για νέες στρατηγικές αντιμετώπισης δύσκολων καρκίνων, όπως ο καρκίνος του πνεύμονα ή το μελάνωμα.
Το μέλλον
Τα ραδιοφάρμακα βρίσκονται ακόμη σε σχετικά πρώιμο στάδιο, αλλά τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά:
- Βελτίωση της επιβίωσης σε ασθενείς με ανθεκτικούς καρκίνους.
- Λιγότερες παρενέργειες σε σύγκριση με παραδοσιακές θεραπείες.
- Δυνατότητα εξατομικευμένης θεραπείας, καθώς η δόση και το είδος του ραδιονουκλιδίου μπορούν να προσαρμόζονται στις ανάγκες του ασθενούς.
Αν η ανάπτυξη συνεχιστεί με τους σημερινούς ρυθμούς, είναι πιθανό σε λίγα χρόνια τα ραδιοφάρμακα να αποτελούν βασικό πυλώνα στην ογκολογική θεραπεία, μεταμορφώνοντας τόσο την ιατρική πρακτική όσο και το επιχειρηματικό τοπίο της φαρμακοβιομηχανίας.
