› Παντελής Α. Παπαδόπουλος
MD, PhD, FEBO, FEBOS-CR, Χειρουργός Οφθαλμίατρος, Αντιπρόεδρος και τ. Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρίας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής, Διευθυντής Οφθαλμολογικής Κλινικής και Μονάδας Προηγμένης Οφθαλμολογικής Μικροχειρουργικής Metropolitan Hospital, Επισκέπτης Καθηγητής Οφθαλμολογίας SMU
Η πρεσβυωπία ήταν μέχρι και πριν από μερικά χρόνια το τελευταίο απόρθητο κάστρο της Διαθλαστικής Χειρουργικής. Η Διαθλαστική Χειρουργική είναι η υποειδικότητα της Οφθαλμολογίας που έχει ως αντικείμενο τη διόρθωση των διαθλαστικών ανωμαλιών, με σκοπό την ανεξαρτητοποίηση του ατόμου από τα γυαλιά ή τους φακούς επαφής.
Οι αυξημένες απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής, η πολύωρη χρήση υπολογιστών, κινητών ή tablets, καθώς και οι ιδιαιτερότητες ορισμένων επαγγελμάτων, ώθησαν τους επιστήμονες σε αναζήτηση μεθόδων που θα μπορούσαν να απαλλάξουν το άτομο από την εξάρτηση των κοντινών γυαλιών ή των φακών επαφής. Για περισσότερο από μία δεκαετία, ο εξειδικευμένος χειρουργός οφθαλμίατρος είναι σε θέση να δώσει αξιόπιστες και ασφαλείς λύσεις στο πρόβλημα της πρεσβυωπίας, το οποίο ταλαιπωρεί την πλειοψηφία των ανθρώπων που έχουν φτάσει στη μέση ηλικία.
Η πρεσβυωπία παρουσιάζεται συνήθως στην ηλικία των 45 ετών και είναι η αδυναμία του οφθαλμού να μπορεί να εστιάζει σε κοντινή απόσταση, πχ στο διάβασμα. Σε άτομα με υπερμετρωπία, η πρεσβυωπία θα εμφανιστεί σε μικρότερη ηλικία. Οι μύωπες μπορεί να μη χρειαστούν ποτέ γυαλιά πρεσβυωπίας, επειδή λόγω της μυωπίας τους εστιάζουν καλά σε κοντινές αποστάσεις. Πιστεύεται ότι η πρεσβυωπία οφείλεται στη σκλήρυνση του κρυσταλλοειδούς φακού και αντιμετωπίζεται με γυαλιά κοντινής οράσεως (μονοεστιακά ή πολυεστιακά), με πολυεστιακούς φακούς επαφής, με πολυεστιακούς ενδοφακούς και τα τελευταία χρόνια με ενδοκερατικά ενθέματα που τοποθετούνται στον έναν οφθαλμό.
Η πρεσβυωπία διορθώνεται επεμβαίνοντας είτε στον κερατοειδή, είτε στον κρυσταλλοειδή φακό:
Στον μεν κερατοειδή:
α) σμιλεύοντας στην επιφάνειά του ένα πολυεστιακό προφίλ με Excimer ή FemtoLaser,
β) δημιουργώντας μυωπία στον έναν οφθαλμό (μέθοδος Μonovision) ή
γ) τοποθετώντας έναν μικρό ένθετο φακό στο εσωτερικό του κερατοειδή
Στον δε κρυσταλλοειδή φακό αντικαθιστώντας τον με:
δ1) πολυεστιακούς ενδοφακούς ή
δ2) μονοεστιακούς ενδοφακούς με τη μέθοδο Μonovision.
Η κάθε επέμβαση για διόρθωση της πρεσβυωπίας είναι μια εξατομικευμένη διαθλαστική μικροχειρουργική περίπτωση.
Τα βασικά κριτήρια για την επιλογή της καταλληλότερης μεθόδου είναι:
α) ο τύπος της διαθλαστικής ανωμαλίας,
β) η ηλικία του ατόμου
γ) οι δραστηριότητες του ατόμου και
δ) οι ανάγκες του κάθε ατόμου.
Κάποιες παθολογικές καταστάσεις του οφθαλμού, όπως πχ. χαμηλός αριθμός ενδοθηλιακών κυττάρων στον κερατοειδή, μπορούν να επηρεάσουν την επιλογή της μεθόδου ή ακόμη και να μην επιτρέψουν την επέμβαση. Σε γενικές γραμμές, σε σχετικά νέα άτομα με αρχόμενη πρεσβυωπία, συνιστάται η εφαρμογή Monovision με Excimer και FemtoLaser, ή σπανιότερα η τοποθέτηση ενδοκερατικού ενθέματος.
Σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και ιδίως σε υπερμέτρωπες πρεσβύωπες, η μέθοδος εκλογής είναι η ένθεση πολυεστιακών ενδοφακών, ή μονοεστιακών ενδοφακών μεγάλου εύρους εστίασης με τη μέθοδο Monovision. Με τη μέθοδο αυτή, o κάθε οφθαλμός ρυθμίζεται έτσι, ώστε να μπορεί να εστιάζει σε διαφορετική απόσταση. Με τον τρόπο αυτό, το ένα μάτι βλέπει καθαρά μακριά ενώ το άλλο κοντά. Συνήθως το επικρατέστερο μάτι ρυθμίζεται για τη μακρινή απόσταση, ενώ το άλλο γίνεται μυωπικό (1,25 – 2,50 διοπτρίες). Στους περισσότερους ανθρώπους, αυτό δεν δημιουργεί ενοχλήσεις ή ζαλάδα. Επιπρόσθετα, για αυτούς που ενδιαφέρονται υπάρχει η δυνατότητα να δοκιμάσουν αυτόν τον τρόπο όρασης με φακούς επαφής πριν κάνουν την επέμβαση.
To πρώτο βήμα στην προετοιμασία για μια διαθλαστική επέμβαση είναι ο προεγχειρητικός έλεγχος, κατά τον οποίο ο χειρουργός μελετά τους οφθαλμούς που θα χειρουργήσει και συζητά με τον ενδιαφερόμενο για την καταλληλότερη μέθοδο που ενδείκνυται στην περίπτωσή του, καθώς και για να αποκλείσει άλλες παθήσεις του ματιού που μπορεί να συνυπάρχουν. Σήμερα, υπάρχει λύση για την πλειοψηφία των οφθαλμών με πρεσβυωπία. Σε λίγες μόνο περιπτώσεις, στις οποίες οι προϋπάρχουσες παθήσεις του ματιού δεν επιτρέπουν τη διενέργεια οποιασδήποτε επέμβασης, ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να συνεχίσει με τα γυαλιά του.
Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβει κανείς ποιες είναι οι δυνατότητες και οι προσδοκίες από μια επέμβαση πρεσβυωπίας, έτσι ώστε να μην υπάρξει δυσαρέσκεια και απογοήτευση από το αποτέλεσμα. Ο νέος τρόπος με τον οποίο βλέπει κανείς μετά την επέμβαση, απαιτεί μια ελάχιστη νευροπροσαρμογή από την πλευρά του εγκεφάλου και μικροσυμβιβασμούς στην ποιότητα της όρασης από την πλευρά του ατόμου. Όλες αυτές οι λεπτομέρειες διευκρινίζονται από τον χειρουργό οφθαλμίατρο κατά τη διάρκεια του προεγχειρητικού ελέγχου.
H επέμβαση πρεσβυωπίας στον κερατοειδή γίνεται στην εξωτερική επιφάνεια του ματιού. Ο κερατοειδής είναι ο διαφανής πρόσθιος εξωτερικός χιτώνας του οφθαλμού. Ο συχνότερος τρόπος επέμβασης πρεσβυωπίας στον κερατοειδή είναι η λέπτυνση της περιφέρειας του ενός ματιού με Excimer Laser, έτσι ώστε να δημιουργηθεί μυωπία, η οποία θα βοηθά στο διάβασμα χωρίς γυαλιά οράσεως. Πρόκειται για τη μέθοδο Monovision που περιγράφεται παραπάνω.
Ο ενδιαφερόμενος πρέπει να γνωρίζει ότι οι αλλαγές στο οπτικό σύστημα μετά την ηλικία των 40 – 45 ετών εντοπίζονται στον κρυσταλλοειδή φακό του ματιού. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, οποιαδήποτε διόρθωση που γίνεται με laser στον κερατοειδή, έχει προσωρινό χαρακτήρα. Η επέμβαση διαρκεί μερικά λεπτά της ώρας και είναι αναίμακτη και ανώδυνη. Στην αρχική φάση δημιουργείται ένας κρημνός στην επιφάνεια του κερατοειδή με Femto Laser ή με ειδικό κερατοτόμο και στη συνέχεια, αφού ανασηκωθεί ο κρημνός, ο κερατοειδής σαρώνεται με το Excimer Laser. Στο τέλος της επέμβασης ο κρημνός τοποθετείται και πάλι στη θέση του. Τα ενδοκερατικά ενθέματα είναι πολύ λεπτοί, μικροί φακοί ή διαφράγματα, τα οποία τοποθετούνται μέσα στον κερατοειδή χιτώνα για τη διόρθωση της πρεσβυωπίας. Εφαρμόζονται στον έναν οφθαλμό και βασίζονται στη μέθοδο Μonovision. Η βασική διαφορά από τις άλλες τεχνικές monovision είναι ότι δεν επηρεάζουν ιδιαίτερα τη μακρινή όραση. Τα ενθέματα απευθύνονται σε πρεσβύωπες, οι οποίοι δεν έχουν καθόλου καταρράκτη, ή σε αυτούς που έχουν χειρουργηθεί ήδη από καταρράκτη με μονοεστιακό ενδοφακό.
Ο υποψήφιος γι’ αυτήν την επέμβαση δεν θα πρέπει να έχει θολερότητες στον κερατοειδή και στον οπτικό άξονα. Το ένθεμα τοποθετείται στον έναν οφθαλμό, παρέχοντας ικανοποιητική κοντινή όραση, ιδίως σε μεσαίες αποστάσεις. Η τεχνική αυτή έχει το πλεονέκτημα ότι είναι αναστρέψιμη και ότι δεν επηρεάζεται σημαντικά η μακρινή όραση. Τα ενθέματα στον κερατοειδή, όμως, εφαρμόζονται σε ένα πολύ μικρό ποσοστό ατόμων που ενδιαφέρονται για αυτήν την επέμβαση. Στην περίπτωση αυτή, η διόρθωση δεν είναι μόνιμη.
Σε άτομα άνω των 50 ετών με πρεσβυωπία, η μέθοδος εκλογής πολλών χειρουργών είναι η αντικατάσταση του κρυσταλλοειδούς φακού με πολυεστιακό ή μονοεστιακό ενδοφακό οπισθίου θαλάμου. Επειδή η αντικατάσταση του κρυσταλλοειδούς φακού είναι παρόμοια με μια εγχείρηση καταρράκτη, στα μάτια αυτά δεν θα χρειαστεί μελλοντικά να γίνει άλλη επέμβαση για καταρράκτη. Αν προϋπάρχει και αστιγματισμός, διορθώνεται με αστιγματικούς ενδοφακούς ή με τομές Laser στον κερατοειδή. Η επέμβαση στον κρυσταλλοειδή φακό πραγματοποιείται με τη χρήση του Femtosecond Laser και υπερήχων, και γίνεται μέσα από μία πολύ μικρή τομή 2 χιλιοστών περίπου. Η μικροσκοπική τομή παρέχει μεγάλη ασφάλεια κατά την επέμβαση. Ο κρυσταλλοειδής φακός αντικαθίσταται από ένα τεχνητό, συνήθως πολυεστιακό ενδοφακό, ο οποίος παρέχει καλή μακρινή, μεσαία και κοντινή όραση, χωρίς τη βοήθεια γυαλιών τις περισσότερες ή όλες τις ώρες της ημέρας.
Ο ενδοφακός είναι ένας μικροσκοπικός τεχνητός φακός, που τοποθετείται στο μάτι μετά από την αφαίρεση του κρυσταλλοειδούς φακού. Οι ενδοφακοί διακρίνονται σε μονοεστιακούς και πολυεστιακούς, σε απλούς και αστιγματικούς (τορικούς), ή σε συνδυασμό των παραπάνω, ως προς την οπτική λειτουργία τους.
Οι μονοεστιακοί ενδοφακοί εστιάζουν σε μία από τις τρεις αποστάσεις (μακριά, μεσαία ή κοντά). Προσφέρουν, δηλαδή, όραση χωρίς γυαλιά είτε στη μακρινή (οδήγηση, τηλεόραση, κ.λπ.), είτε στη μεσαία (υπολογιστής, χειρωνακτικές εργασίες κ.λπ.), είτε στην κοντινή απόσταση (διάβασμα). Το άτομο θα πρέπει να χρησιμοποιήσει γυαλιά για να δει στις άλλες δύο αποστάσεις, εκτός αν τοποθετηθεί ενδοφακός για διαφορετική απόσταση στο κάθε μάτι (μέθοδος Monovision). Αν χρησιμοποιηθεί πολυεστιακός ενδοφακός, τότε, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν θα χρειαστούν καθόλου τα γυαλιά. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η καλή γενική κατάσταση του ματιού και η ταυτόχρονη διόρθωση του αστιγματισμού, αν υπάρχει, με αστιγματικούς πολυεστιακούς ενδοφακούς ή με αστιγματικές τομές με Femto Laser.
Οι ενδοφακοί τελευταίας γενιάς παρασκευάζονται από βιοσυμβατό ακρυλικό υλικό. Η καταλληλόλητα ή μη ενός οφθαλμού για επέμβαση πρεσβυωπίας αποφασίζεται στον προεγχειρητικό έλεγχο.
Οι ενδιαφερόμενοι για διόρθωση της πρεσβυωπίας θα πρέπει να γνωρίζουν ότι όλες οι παραπάνω μέθοδοι είναι λεπτές χειρουργικές επεμβάσεις και δεν στερούνται επιπλοκών, όπως ισχύει σε κάθε χειρουργική πράξη που γίνεται στο ανθρώπινο σώμα. Για τον λόγο αυτό, οι επεμβάσεις πρεσβυωπίας θα πρέπει να γίνονται με την δέουσα προσοχή από εξειδικευμένους χειρουργούς οφθαλμίατρους που ασχολούνται με το αντικείμενο, στα χέρια των οποίων το ποσοστό επιπλοκών είναι πολύ χαμηλό.
Ανεξάρτητα αν ενδιαφέρεται κάποιος για επέμβαση, μετά την ηλικία των 40 ετών είναι πολύ σημαντικό να γίνεται ένας προληπτικός οφθαλμολογικός έλεγχος κάθε 1 – 2 χρόνια από οφθαλμίατρο, για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με την όραση, την πολυτιμότερη των αισθήσεων.
